بحران ساختار سلطه در تاریخ معاصر جنبش-های افقی و آنارشیک و جایگاه اسلاوی ژیژک/ 5
م_ع آوریل 2009
قسمت پنجم
وحشت ابرمن مدرنیته از چهرۀ دمکراسی خویش
کیست که نداند آدمیان اساساً زیر ضربۀ اختاپوس استبداد قدرتی مدرن مجبورند که اعمال و فعالیت های شایستۀ زندگی خویش را سانسور کنند و بتدریج از طریق دیوانسالاری رتبه سازی شغل گیری و فرهنگ هژمونی رسانه های متمرکز مغز شویی، منش اطاعت و وفاداری به دولت و فرمانروا را نهادینه سازند و در عین حال مناسبات زندگی عاطفی ارتباطی مردم را از یکدگر جدا و اتمیزه کنند تا آنها را به صورت دفرمه شده در خدمت کل ساختار دیوان دولتی کالا سازی ،مثل سیاهی لشکر، وابسته و محتاج به فرامین ستاد قدرت، کنار هم ردیف کنند تا برای گرفتن دستور وانعام بیشتر از قدرت به رقابت بپردازند(رجوع کنید به برخی تجارب جنبش-های کارگری و اجتماعی آنارشیک، گرد آوری شده توسط دانیل گورین دردو جلد کتاب” نه سلاطین و نه اربابان” به زبان انگلیسی). در غیر این صورت آنها این بیگاری را صرف یک لقمه حقیرانه نان، لحضه ای هم برنمی تابیدند. در این زمینه نوشته های نوآم چامسکی و کتاب فهم قدرت، ترجمه احمد عظیمی بلوریان میتواند آگاهی بخش باشد. حتی تاریخ سیر و سلوک عرفای غیر دولتی به نوعی زبان سانسور بوده است که اکثرا به تدریج به سبک و روش زندگی مردان عرفانی نمایان شده است که مجبور بودند نورم و طریق خلوت نشینی را پیشه کنند تا کمتر مورد یورش مستقیم سلاطین قدرت قرار گیرند، و نه آنگونه که بابک خرم دینان به صورت مبارزه اجتماعی زیست هویتی و نه صرفاً ذهنی فلسفی، شیوه استقامت و بیداری وجدان را پیشه کردند و شکستها، آرزوها و مقاومتهایشان در گذر تاریخ به طور بارزی مستند شده است.
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/22
Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîstiwduwem
2- newt û desellat
Penca sallî rabridû nîşanîdayn abûrî newt detwanêt desellatêkî gewrew trisnak be hêze syasîye baladestekan bbexşêtû leberamberîda desellatî xellkû komellga beşêweyekî trisnak lawazbkat. L73
Ewey sruştêkî dîktatorî be rjêmî wllatanî xawen newt ya rastir bllêyn pasewananî bîrenewt debexşêt, pêdawîstî dabînkirdnî wzey herzan û zoruzebende bo wllatanî zilhêzî xawen pîşesazî otomebêlsazîy û lew bareweş cengekanî sedey raburdû be cengî otomebêll nasrawn û bîrenewtekan şademarî drêjepeydakirdin û peresendinî otomebêlsazî û dagîrkarî cîhanin lew pênaweda[7]. Eger sernicî cenge cîhanî û nawçeyyekanî sedey raburdû bdeyn, debînîn, ke cengî pawanixwazî pîşesazî û dagîrkirdnî serçawey wze û bazarekan bûn û dewllete împiryalîstîyekan bo msogerî berjewendîyekanyan be hemû şêweyek piştîwanyan le kudeta serbazîy û rjême dîktatorekan kirduwe. Katêk ke wllatanî pîşesazîy pêşkewtû bo drêjedan be çepawillgerîyekanyan pêwîstî bêçenduçûnyan bem xwêne hebêt, îtir asayye, ke komelêk çeqokêşî wek be’sîyekan le kudetayekî serbazîda swarî mlî xellk bken ya çend serokxêllêk bkene pasewanî bîrenewtekanî kendawî ‘erebî-farsî. Alêreweye, ke newt debête bexşerî ew hêz û twanaye. Raste newt alltûnî reşe û twanabexşe, bellam ewe newt nîye, ke rjêmekanî ew wllatane dekate dîktator ya wllatanî newtdar dekate paşkoy wllatanî pîşesazîy pêşkewtû û kiştukall û pîşesazî nawxoyan lawaz dekat, bellku ewe pêdawîstî sîsteme cîhanîyekeye, ke bakûr û başûr, cîhan beser zilhêz û serleşkir û lawaz û pasewanda dabeş dekat û deyankate dîktator. Eger ‘îraq û kurdistan newtîşyan nebuwaye, hîç kat neyandetwanî bibne wllatanî piştbexobestû û daray abûrî serbexo, bellku be pêçewanewe deçûne rîzî ew wllatanewe ke newtyan nîye û hejarn û hawkat wek êstay ‘îraqîş paşkon!
Wek pêştir wtim, ewey ke pêy dewtirêt dêmokrasî ya kraweyî ramyarîy berhemî nebûnî newt ya berhemî xêrixwazîy dewlletmendan nebuwe û nîye û naşbêt, bellku berhemî xebat û huşyarbûnewey xellkin be maf û wîst û rêwşiwênyan. Egîna êstaşî letekda bêt, le emerîkay serleşkirî dêmokrasî borcwazîda reşpêst û sûrpêstekan rêwşiwênî komellayetî û abûrîy û ramyarîy pleçendyan heye. Êstaşî letekda bêt netewekanî wek skot û bask û ..tid her wek sed sallî pêşû hêşta le jêr sayey baladestî borcwazî netewekanî dîke her wek serdemî serwerî împratorîyekan mafî bekarbirdnî wîstî xoyan nîye. Êstaşî letekda bêt hêştake wllatanî xorhellatî efrîka û asya û emerîkay latîn becorêk bestrawnetewe be wllatanî dagîrkaryanewe[8]. Herweha bo ewey wllatanî xawenpîşesazî otomebêl paşekewtî newtî xoyan bo rojî tengane bparîzn, wllatanî xawennewtî trî nazlihêz naçar be paşkoyî û betallandinî samanî newtîyan deken, weha mamelle û destitêwerdanêk pêwîstî be çekmey asnîn heye bo ragirtnî xellkî ew wllatane lejêr çepokîy abûrîy û ramyarîy û paşkoyî bazaryan wek şêwazî dagîrkarî serdemî cîhangîrî nîolîbrallîzm û le her şwênêkîş pêwîst bêt, ewa leşkirkêşî le çeşnî ewey bo ser îwguslafya û efganistan û ‘îraq be birryarekanî piştberdey kompanya cîhanluşekan û peserindkirdin û rwayetpêdanî le rêgey (UN) û rewayetîdan be kuştubrrî xellkî ew wllatane lejêr pasaw û byanûy frîwderanewe, çendbare debêtewe[9].
Eger sernic bdeyn, debînîn em hokaranen, ke dîktatorî lew wllataneda behêz deken û raydegrin. Baştirîn nmûneş zemînesazî kudetay 1963î be’sîyekane beser qasmîyekanda û hellwêstî emerîka beramber pirsî kurd le sallî 1975da, ke bo ewan gring msogerîy newteke bû, nek mafî xellkî ‘îraq û serbexoyî kurdan. Ewe newt nebû, ke kudeta serbazîyekanî le xorhelatî nawerrast (‘îraq, êran, efganistan), asyay xorhellatî û başûr, le emerîkay latîn û efrîka drust û meyser kird, ewe newt nebû ke buwe hoy sepandinî desellatî mîlîtasîstî mîrîye kudetayyekanî ew wllatane, bellku ewe berjewendî abûrîy û ramyarîy împiryalîzmî emerîkî û rusî û wllatanî ewrupî bû, ke nexşekêş û hander û rahênerî roldaranî ew kudetayane bûn!
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٢
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌ودووه‌م
٢– نه‌وت و ده‌سه‌ڵات
په‌نجا ساڵی ڕابردوو نیشانیداین ئابووری نه‌وت ده‌توانێت ده‌سه‌ڵاتێکی گه‌وره‌و ترسناک به هێزه سیاسییه بالاده‌سته‌کان ببه‌خشێت‌و له‌به‌رامبه‌ریدا ده‌سه‌ڵاتی خه‌ڵک‌و کۆمه‌ڵگا به‌شێوه‌یه‌کی ترسناک لاوازبکات. ل٧٣
ئه‌وه‌ی سروشتێکی دیکتاتۆری به ڕژێمی وڵاتانی خاوه‌ن نه‌وت یا ڕاستر بڵێین پاسه‌وانانی بیره‌نه‌وت دەبەخشێت، پێداویستی دابینکردنی وزەی هەرزان و زۆروزەبەندە بۆ وڵاتانی زلهێزی خاوه‌ن پیشه‌سازی ئۆتۆمه‌بێلسازیی و لەو بارەوەش جه‌نگه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابوردوو بە جه‌نگی ئۆتۆمه‌بێڵ ناسراون و بیره‌نه‌وته‌کان شاده‌ماری درێژه‌په‌یداکردن و په‌ره‌سه‌ندنی ئۆتۆمه‌بێلسازی و داگیرکاری جیهانن له‌و پێناوه‌دا[٧]. ئه‌گه‌ر سه‌رنجی جه‌نگه جیهانی و ناوچه‌ییه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابوردوو بده‌ین، ده‌بینین، که جه‌نگی پاوانخوازی پیشەسازی و داگیرکردنی سەرچاوەی وزە و بازارەکان بوون و دەوڵەتە ئیمپریالیستییەکان بۆ مسۆگەری بەرژەوەندییەکانیان بە هەموو شێوەیەك پشتیوانیان لە کودەتا سەربازیی و ڕژێمە دیکتاتۆرەکان کردووە. کاتێك که وڵاتانی پیشه‌سازیی پێشکه‌وتوو بۆ درێژه‌دان به چەپاوڵگەرییەکانیان پێویستی بێچه‌ندوچوونیان به‌م خوێنه هه‌بێت، ئیتر ئاساییه، که کۆمه‌لێك چه‌قۆکێشی وەك به‌عسییەکان له کوده‌تایه‌کی سه‌ربازیدا سواری ملی خه‌ڵك بکه‌ن یا چه‌ند سەرۆکخێڵێك بکەنە پاسه‌وانی بیره‌نه‌وته‌کانی که‌نداوی عه‌ره‌بی–فارسی. ئالێره‌وه‌یه، که نه‌وت ده‌بێتە به‌خشه‌ری ئه‌و هێز و توانایه. ڕاسته نه‌وت ئاڵتوونی ڕه‌شه و توانابه‌خشه، به‌ڵام ئه‌وه نه‌وت نییه، که ڕژێمەکانی ئەو وڵاتانە دەکاتە دیکتاتۆر یا وڵاتانی نه‌وتدار ده‌کاته پاشکۆی وڵاتانی پیشه‌سازیی پێشکەوتوو و کشتوکاڵ و پیشه‌سازی ناوخۆیان لاواز ده‌کات، به‌ڵکو ئەوە پێداویستی سیسته‌مه جیهانییه‌که‌یه، که باکوور و باشوور، جیهان به‌سه‌ر زلهێز و سه‌رله‌شکر و لاواز و پاسه‌واندا دابه‌ش ده‌کات و دەیانکاتە دیکتاتۆر. ئه‌گه‌ر عیراق و کوردستان نه‌وتیشیان نه‌بووایه، هیچ کات نه‌یانده‌توانی ببنه وڵاتانی پشتبه‌خۆبه‌ستوو و دارای ئابووری سه‌ربه‌خۆ، به‌ڵکو به پێچه‌وانه‌وه ده‌چوونه ڕیزی ئه‌و وڵاتانه‌وه که نه‌وتیان نییه و هه‌ژارن و هاوکات وەك ئێستای عیراقیش پاشکۆن!
وەك پێشتر وتم، ئەوەی کە پێی دەوترێت دێمۆکراسی یا کراوەیی ڕامیاریی بەرهەمی نەبوونی نەوت یا بەرهەمی خێرخوازیی دەوڵەتمەندان نەبووه و نییه و ناشبێت، بەڵکو بەرهەمی خەبات و هوشیاربوونەوەی خەڵکن بە ماف و ویست و ڕێوشوێنیان. ئەگینا ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت، له ئه‌مه‌ریکای سه‌رله‌شکری دێمۆکراسی بۆرجوازیدا ڕه‌شپێست و سوورپێسته‌کان ڕێوشوێنی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووریی و ڕامیاریی پله‌چه‌ندیان هه‌یه. ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت نه‌ته‌وه‌کانی وه‌ك سکۆت و باسك و ..تد هەر وه‌ك سه‌د ساڵی پێشوو هێشتا له ژێر سایه‌ی بالاده‌ستی بۆرجوازی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه هه‌ر وه‌ك سه‌رده‌می سه‌روه‌ری ئیمپراتۆرییه‌کان مافی به‌کاربردنی ویستی خۆیان نییه. ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت هێشتاکه وڵاتانی خۆرهه‌ڵاتی ئه‌فریکا و ئاسیا و ئه‌مه‌ریکای لاتین به‌جۆرێك به‌ستراونه‌ته‌وه به وڵاتانی داگیرکاریانه‌وه[٨]. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی وڵاتانی خاوەنپیشەسازی ئۆتۆمەبێل پاشەکەوتی نەوتی خۆیان بۆ ڕۆژی تەنگانە بپاریزن، وڵاتانی خاوەننەوتی تری نازلهێز ناچار بە پاشکۆیی و بەتاڵاندنی سامانی نەوتییان دەکەن، وەها مامەڵە و دەستتێوەردانێك پێویستی بە چەکمەی ئاسنین هه‌یه بۆ ڕاگرتنی خه‌ڵکی ئه‌و وڵاتانه له‌ژێر چه‌پۆکیی ئابووریی و ڕامیاریی و پاشکۆیی بازاریان وه‌ك شێوازی داگیرکاری سه‌رده‌می جیهانگیری نیئۆلیبراڵیزم و له هه‌ر شوێنێکیش پێویست بێت، ئه‌وا له‌شکرکێشی له چه‌شنی ئه‌وه‌ی بۆ سه‌ر یوگوسلافیا و ئه‌فگانستان و عیراق به بڕیاره‌کانی پشتبه‌رده‌ی کۆمپانیا جیهانلوشه‌کان و په‌سه‌رندکردن و ڕوایه‌تپێدانی له ڕێگه‌ی (UN) و ڕه‌وایه‌تیدان به کوشتوبڕی خه‌ڵکی ئه‌و وڵاتانه لەژێر پاساو و بیانووی فریوده‌رانه‌وه، چه‌ندباره ده‌بێته‌وه[٩].
ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین، ده‌بینین ئه‌م هۆکارانه‌ن، که دیکتاتۆری له‌و وڵاتانه‌دا به‌هێز ده‌که‌ن و ڕایده‌گرن. باشترین نموونه‌ش زه‌مینه‌سازی کوده‌تای ١٩٦٣ی به‌عسییه‌کانه به‌سه‌ر قاسمییه‌کاندا و هه‌ڵوێستی ئه‌مه‌ریکا به‌رامبه‌ر پرسی کورد له ساڵی ١٩٧٥دا، کە بۆ ئەوان گرنگ مسۆگەریی نەوتەکە بوو، نەك مافی خەڵکی عیراق و سەربەخۆیی کوردان. ئه‌وه نه‌وت نه‌بوو، که کوده‌تا سه‌ربازییه‌کانی له خۆرهه‌لاتی ناوه‌ڕاست (عیراق، ئێران، ئه‌فگانستان)، ئاسیای خۆرهه‌ڵاتی و باشوور، له ئه‌مه‌ریکای لاتین و ئه‌فریکا دروست و مه‌یسه‌ر کرد، ئه‌وه نه‌وت نه‌بوو که بووه هۆی سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی میلیتاسیستی میرییه کوده‌تاییه‌کانی ئه‌و وڵاتانه، به‌ڵکو ئه‌وه به‌رژه‌وه‌ندی ئابووریی و ڕامیاریی ئیمپریالیزمی ئه‌مه‌ریکی و ڕوسی و وڵاتانی ئه‌وروپی بوو، که نه‌خشه‌کێش و هانده‌ر و ڕاهێنه‌ری ڕۆلدارانی ئه‌و کوده‌تایانه بوون!
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٢
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌ودووه‌م
٢– نه‌وت و ده‌سه‌ڵات
په‌نجا ساڵی ڕابردوو نیشانیداین ئابووری نه‌وت ده‌توانێت ده‌سه‌ڵاتێکی گه‌وره‌و ترسناک به هێزه سیاسییه بالاده‌سته‌کان ببه‌خشێت‌و له‌به‌رامبه‌ریدا ده‌سه‌ڵاتی خه‌ڵک‌و کۆمه‌ڵگا به‌شێوه‌یه‌کی ترسناک لاوازبکات. ل٧٣
ئه‌وه‌ی سروشتێکی دیکتاتۆری به ڕژێمی وڵاتانی خاوه‌ن نه‌وت یا ڕاستر بڵێین پاسه‌وانانی بیره‌نه‌وت دەبەخشێت، پێداویستی دابینکردنی وزەی هەرزان و زۆروزەبەندە بۆ وڵاتانی زلهێزی خاوه‌ن پیشه‌سازی ئۆتۆمه‌بێلسازیی و لەو بارەوەش جه‌نگه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابوردوو بە جه‌نگی ئۆتۆمه‌بێڵ ناسراون و بیره‌نه‌وته‌کان شاده‌ماری درێژه‌په‌یداکردن و په‌ره‌سه‌ندنی ئۆتۆمه‌بێلسازی و داگیرکاری جیهانن له‌و پێناوه‌دا[٧]. ئه‌گه‌ر سه‌رنجی جه‌نگه جیهانی و ناوچه‌ییه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابوردوو بده‌ین، ده‌بینین، که جه‌نگی پاوانخوازی پیشەسازی و داگیرکردنی سەرچاوەی وزە و بازارەکان بوون و دەوڵەتە ئیمپریالیستییەکان بۆ مسۆگەری بەرژەوەندییەکانیان بە هەموو شێوەیەك پشتیوانیان لە کودەتا سەربازیی و ڕژێمە دیکتاتۆرەکان کردووە. کاتێك که وڵاتانی پیشه‌سازیی پێشکه‌وتوو بۆ درێژه‌دان به چەپاوڵگەرییەکانیان پێویستی بێچه‌ندوچوونیان به‌م خوێنه هه‌بێت، ئیتر ئاساییه، که کۆمه‌لێك چه‌قۆکێشی وەك به‌عسییەکان له کوده‌تایه‌کی سه‌ربازیدا سواری ملی خه‌ڵك بکه‌ن یا چه‌ند سەرۆکخێڵێك بکەنە پاسه‌وانی بیره‌نه‌وته‌کانی که‌نداوی عه‌ره‌بی–فارسی. ئالێره‌وه‌یه، که نه‌وت ده‌بێتە به‌خشه‌ری ئه‌و هێز و توانایه. ڕاسته نه‌وت ئاڵتوونی ڕه‌شه و توانابه‌خشه، به‌ڵام ئه‌وه نه‌وت نییه، که ڕژێمەکانی ئەو وڵاتانە دەکاتە دیکتاتۆر یا وڵاتانی نه‌وتدار ده‌کاته پاشکۆی وڵاتانی پیشه‌سازیی پێشکەوتوو و کشتوکاڵ و پیشه‌سازی ناوخۆیان لاواز ده‌کات، به‌ڵکو ئەوە پێداویستی سیسته‌مه جیهانییه‌که‌یه، که باکوور و باشوور، جیهان به‌سه‌ر زلهێز و سه‌رله‌شکر و لاواز و پاسه‌واندا دابه‌ش ده‌کات و دەیانکاتە دیکتاتۆر. ئه‌گه‌ر عیراق و کوردستان نه‌وتیشیان نه‌بووایه، هیچ کات نه‌یانده‌توانی ببنه وڵاتانی پشتبه‌خۆبه‌ستوو و دارای ئابووری سه‌ربه‌خۆ، به‌ڵکو به پێچه‌وانه‌وه ده‌چوونه ڕیزی ئه‌و وڵاتانه‌وه که نه‌وتیان نییه و هه‌ژارن و هاوکات وەك ئێستای عیراقیش پاشکۆن!
وەك پێشتر وتم، ئەوەی کە پێی دەوترێت دێمۆکراسی یا کراوەیی ڕامیاریی بەرهەمی نەبوونی نەوت یا بەرهەمی خێرخوازیی دەوڵەتمەندان نەبووه و نییه و ناشبێت، بەڵکو بەرهەمی خەبات و هوشیاربوونەوەی خەڵکن بە ماف و ویست و ڕێوشوێنیان. ئەگینا ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت، له ئه‌مه‌ریکای سه‌رله‌شکری دێمۆکراسی بۆرجوازیدا ڕه‌شپێست و سوورپێسته‌کان ڕێوشوێنی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووریی و ڕامیاریی پله‌چه‌ندیان هه‌یه. ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت نه‌ته‌وه‌کانی وه‌ك سکۆت و باسك و ..تد هەر وه‌ك سه‌د ساڵی پێشوو هێشتا له ژێر سایه‌ی بالاده‌ستی بۆرجوازی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه هه‌ر وه‌ك سه‌رده‌می سه‌روه‌ری ئیمپراتۆرییه‌کان مافی به‌کاربردنی ویستی خۆیان نییه. ئێستاشی له‌ته‌کدا بێت هێشتاکه وڵاتانی خۆرهه‌ڵاتی ئه‌فریکا و ئاسیا و ئه‌مه‌ریکای لاتین به‌جۆرێك به‌ستراونه‌ته‌وه به وڵاتانی داگیرکاریانه‌وه[٨]. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی وڵاتانی خاوەنپیشەسازی ئۆتۆمەبێل پاشەکەوتی نەوتی خۆیان بۆ ڕۆژی تەنگانە بپاریزن، وڵاتانی خاوەننەوتی تری نازلهێز ناچار بە پاشکۆیی و بەتاڵاندنی سامانی نەوتییان دەکەن، وەها مامەڵە و دەستتێوەردانێك پێویستی بە چەکمەی ئاسنین هه‌یه بۆ ڕاگرتنی خه‌ڵکی ئه‌و وڵاتانه له‌ژێر چه‌پۆکیی ئابووریی و ڕامیاریی و پاشکۆیی بازاریان وه‌ك شێوازی داگیرکاری سه‌رده‌می جیهانگیری نیئۆلیبراڵیزم و له هه‌ر شوێنێکیش پێویست بێت، ئه‌وا له‌شکرکێشی له چه‌شنی ئه‌وه‌ی بۆ سه‌ر یوگوسلافیا و ئه‌فگانستان و عیراق به بڕیاره‌کانی پشتبه‌رده‌ی کۆمپانیا جیهانلوشه‌کان و په‌سه‌رندکردن و ڕوایه‌تپێدانی له ڕێگه‌ی (UN) و ڕه‌وایه‌تیدان به کوشتوبڕی خه‌ڵکی ئه‌و وڵاتانه لەژێر پاساو و بیانووی فریوده‌رانه‌وه، چه‌ندباره ده‌بێته‌وه[٩].
ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین، ده‌بینین ئه‌م هۆکارانه‌ن، که دیکتاتۆری له‌و وڵاتانه‌دا به‌هێز ده‌که‌ن و ڕایده‌گرن. باشترین نموونه‌ش زه‌مینه‌سازی کوده‌تای ١٩٦٣ی به‌عسییه‌کانه به‌سه‌ر قاسمییه‌کاندا و هه‌ڵوێستی ئه‌مه‌ریکا به‌رامبه‌ر پرسی کورد له ساڵی ١٩٧٥دا، کە بۆ ئەوان گرنگ مسۆگەریی نەوتەکە بوو، نەك مافی خەڵکی عیراق و سەربەخۆیی کوردان. ئه‌وه نه‌وت نه‌بوو، که کوده‌تا سه‌ربازییه‌کانی له خۆرهه‌لاتی ناوه‌ڕاست (عیراق، ئێران، ئه‌فگانستان)، ئاسیای خۆرهه‌ڵاتی و باشوور، له ئه‌مه‌ریکای لاتین و ئه‌فریکا دروست و مه‌یسه‌ر کرد، ئه‌وه نه‌وت نه‌بوو که بووه هۆی سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی میلیتاسیستی میرییه کوده‌تاییه‌کانی ئه‌و وڵاتانه، به‌ڵکو ئه‌وه به‌رژه‌وه‌ندی ئابووریی و ڕامیاریی ئیمپریالیزمی ئه‌مه‌ریکی و ڕوسی و وڵاتانی ئه‌وروپی بوو، که نه‌خشه‌کێش و هانده‌ر و ڕاهێنه‌ری ڕۆلدارانی ئه‌و کوده‌تایانه بوون!
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/21
hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “Nîgayek le êsta û Xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u yekem
Pêncem abûrî û newt û syaset
1- abûrî û syaset
Sîfetî hereserekî em peywendîyeş brîtîye le têkellkirdnêkî trisnakî abûrîyû syaset be yektirî, bekarhênanî syaset wek amrazêk bo bedestihênanî deskewtî aburîy, bestnewey mewqî’e syasîyekan be twanay girtnedestî prroje abûrîyekanewe. Li 69
Bedbextî lewedaye, ke mrov le ştêk tênegat û bkewête hewllî tîorîzekirdnî tênegeyîştnekanî ya bew corey ke xoy têdega ya deyewêt awa nîşan bdat. Wek pêştir wtim ramyarî borcwazî brîtîye le fêll û hunerî desellatdarî û desellatîş amrazî parastinî pêgey abûrî û komellayetî tak û çîn û twêjekan. Bem pêye hemû desellatêk pêdawîstîyekî jêrxanî abûrî deyhênête bûn, ya be watayekî dîke ramyarî wek serxanêk bo wellamdanewe be jêrxanî abûrî dêtebûn. Katêk jêrxan leser bnemay nayeksanî behremendibûn û nayeksanî komellayetî ronrabêt, serxan natwanêt pêçewaney jêrxanekey, sabatî parastinî dadwerî bêt. Be watayekî dîke bûnî serwerî kesêk ya çînêk beser kesêk ya çînêk û komellgeda tenya detwanêt leser bnemay nayeksanî û nadadwerî takekan û çînekanî komellge westabêt.
Abûrî û ramyarî, qapax û serqapaxî yektrin û bebê yektir natwanin bûn û watayekî dîkey serbexo bedestewe bden. Îtir nazanim be kame tîorî û be kame lojîk nûseran be teman dîwar le nêwan abûrî û ramyarîda hellçnin û kesanî xawen pêgey abûrî bxene perawîzî ramyarîyewe û ramyaranî desellatdar le pêgey abûrîyan damalln?
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢١
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌ویه‌که‌م
پێنجه‌م ئابووری و نه‌وت و سیاسه‌ت
١– ئابووری و سیاسه‌ت
سیفه‌تی هه‌ره‌سه‌ره‌کی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ش بریتییه له تێکه‌ڵکردنێکی ترسناکی ئابووریی‌و سیاسه‌ت به یه‌کتری، به‌کارهێنانی سیاسه‌ت وه‌ک ئامرازێک بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌سکه‌وتی ئابوریی، به‌ستنه‌وه‌ی مه‌وقیعه سیاسییه‌کان به توانای گرتنه‌ده‌ستی پڕۆژه ئابوورییه‌کانه‌وه. ل ٦٩
به‌دبه‌ختی له‌وه‌دایه، که مرۆڤ له شتێك تێنه‌گات و بکه‌وێته هه‌وڵی تیئۆریزه‌کردنی تێنه‌گه‌ییشتنه‌کانی یا به‌و جۆره‌ی که خۆی تێده‌گا یا ده‌یه‌وێت ئاوا نیشان بدات. وه‌ك پێشتر وتم ڕامیاری بۆرجوازی بریتییه له فێڵ و هونه‌ری ده‌سه‌ڵاتداری و ده‌سه‌ڵاتیش ئامرازی پاراستنی پێگه‌ی ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی تاك و چین و توێژه‌کان. به‌م پێیه هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێك پێداویستییه‌کی ژێرخانی ئابووری ده‌یهێنێته بوون، یا به واتایه‌کی دیکه ڕامیاری وه‌ك سه‌رخانێك بۆ وه‌ڵامدانه‌وه به ژێرخانی ئابووری دێته‌بوون. کاتێك ژێرخان له‌سه‌ر بنه‌مای نایه‌کسانی به‌هره‌مه‌ندبوون و نایه‌کسانی کۆمه‌ڵایه‌تی ڕۆنرابێت، سه‌رخان ناتوانێت پێچه‌وانه‌ی ژێرخانەکەی، ساباتی پاراستنی دادوه‌ری بێت. به واتایه‌کی دیکه بوونی سه‌روه‌ری که‌سێك یا چینێك به‌سه‌ر که‌سێك یا چینێك و کۆمه‌ڵگه‌دا ته‌نیا ده‌توانێت له‌سه‌ر بنه‌مای نایه‌کسانی و نادادوه‌ری تاکه‌کان و چینه‌کانی کۆمه‌ڵگه وه‌ستابێت.
ئابووری و ڕامیاری، قاپاخ و سه‌رقاپاخی یه‌کترن و به‌بێ یه‌کتر ناتوانن بوون و واتایه‌کی دیکه‌ی سه‌ربه‌خۆ به‌ده‌سته‌وه بده‌ن. ئیتر نازانم به کامه تیئۆری و به کامه لۆژیك نووسه‌ران به ته‌مان دیوار له نێوان ئابووری و ڕامیاریدا هه‌ڵچنن و که‌سانی خاوه‌ن پێگه‌ی ئابووری بخه‌نه په‌راویزی ڕامیارییه‌وه و ڕامیارانی ده‌سه‌ڵاتدار له پێگه‌ی ئابوورییان داماڵن؟
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢١
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌ویه‌که‌م
پێنجه‌م ئابووری و نه‌وت و سیاسه‌ت
١– ئابووری و سیاسه‌ت
سیفه‌تی هه‌ره‌سه‌ره‌کی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ش بریتییه له تێکه‌ڵکردنێکی ترسناکی ئابووریی‌و سیاسه‌ت به یه‌کتری، به‌کارهێنانی سیاسه‌ت وه‌ک ئامرازێک بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌سکه‌وتی ئابوریی، به‌ستنه‌وه‌ی مه‌وقیعه سیاسییه‌کان به توانای گرتنه‌ده‌ستی پڕۆژه ئابوورییه‌کانه‌وه. ل ٦٩
به‌دبه‌ختی له‌وه‌دایه، که مرۆڤ له شتێك تێنه‌گات و بکه‌وێته هه‌وڵی تیئۆریزه‌کردنی تێنه‌گه‌ییشتنه‌کانی یا به‌و جۆره‌ی که خۆی تێده‌گا یا ده‌یه‌وێت ئاوا نیشان بدات. وه‌ك پێشتر وتم ڕامیاری بۆرجوازی بریتییه له فێڵ و هونه‌ری ده‌سه‌ڵاتداری و ده‌سه‌ڵاتیش ئامرازی پاراستنی پێگه‌ی ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی تاك و چین و توێژه‌کان. به‌م پێیه هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێك پێداویستییه‌کی ژێرخانی ئابووری ده‌یهێنێته بوون، یا به واتایه‌کی دیکه ڕامیاری وه‌ك سه‌رخانێك بۆ وه‌ڵامدانه‌وه به ژێرخانی ئابووری دێته‌بوون. کاتێك ژێرخان له‌سه‌ر بنه‌مای نایه‌کسانی به‌هره‌مه‌ندبوون و نایه‌کسانی کۆمه‌ڵایه‌تی ڕۆنرابێت، سه‌رخان ناتوانێت پێچه‌وانه‌ی ژێرخانەکەی، ساباتی پاراستنی دادوه‌ری بێت. به واتایه‌کی دیکه بوونی سه‌روه‌ری که‌سێك یا چینێك به‌سه‌ر که‌سێك یا چینێك و کۆمه‌ڵگه‌دا ته‌نیا ده‌توانێت له‌سه‌ر بنه‌مای نایه‌کسانی و نادادوه‌ری تاکه‌کان و چینه‌کانی کۆمه‌ڵگه وه‌ستابێت.
ئابووری و ڕامیاری، قاپاخ و سه‌رقاپاخی یه‌کترن و به‌بێ یه‌کتر ناتوانن بوون و واتایه‌کی دیکه‌ی سه‌ربه‌خۆ به‌ده‌سته‌وه بده‌ن. ئیتر نازانم به کامه تیئۆری و به کامه لۆژیك نووسه‌ران به ته‌مان دیوار له نێوان ئابووری و ڕامیاریدا هه‌ڵچنن و که‌سانی خاوه‌ن پێگه‌ی ئابووری بخه‌نه په‌راویزی ڕامیارییه‌وه و ڕامیارانی ده‌سه‌ڵاتدار له پێگه‌ی ئابوورییان داماڵن؟
حران ساختار سلطه در تاریخ معاصر جنبش-های افقی و آنارشیک و جایگاه اسلاوی ژیژک/ 4
م_ع آوریل 2009
قسمت چهاروم
دیپلماسی نئومدرنیته – آرایشگر دیکتاتوری مدرن
اما این دقیقا همان خطای بزرگیست که آقای فوکوی فرا مدرن هم انجام میدهد. زیرا او خشونت ساختار قدرت کنترل و سرکوب را با دیگر تمایلات تنش زای کنترل گرایانه درون لایه های سطوح مختلف زندگی اجتماعی، در یک خط موازی و برابر با هم قرار میدهد. انتزاعی کردن روابط تنش زای درون جامعه حتی در اتاق خواب، از ساختار مسلط سرکوب توسط فوکو به چه منظوریست؟ یعنی اینکه انگیزه کنترل داشتن بر دیگری از خصلت انسانیست و ما نبایدآنرا بی جهت به ناف سلطه ساختار ماهییت مردسالارانه دولت و شبکه دیوانسالاری تقسیم کار ابزاری جنسی،اقتصادی، فرهنگی، قومی و جز آن ببندیم؟ پس یعنی این از شرایط نظام سلطه قدرت نیست که مرد تحت لوای شوهر گویا اقتدار اقتصادی اش را به نمایش میگذارد تا زن هم به صورت کالای جنسی و رفاهی مرد متصور شود؟ پس با این نتیجه سرچشمه تنشهای درون اتاق خواب را باید صرفاً از منشا تاریخ طبیعی زندگی انسان بر شماریم؟! چطور ما نمیدانیم که واقعیات تلخ فشارهای اجتماعی، و زنجیره ای از نابرابری ها در جامعه حتی در اتاق خواب هم تاثیرات مستقیم خودش را به نمایش میگذارد؟ دو دلداده آگاه و آزاده نه تنها نیازی به کنترل جنسی بر یکدیگر ندارند بلکه با همفکری عاطفی و همدلی در جهت ساختن جامعه ای بری از این نابربری ها و تهاجمات ویرانگر سلطه گری به تلاش و همکاری با دیگر شیفتگان آزادی بر خواهند آمد و تنها از این فرایند بالنده مناسبات انساندوستانه فردی و اجتماعی است که عشقشان و درکشان از یکدیگر قوی تر و بارورتر میشود. اما راه حل فوکو با فرضیه موازنه سازی اش به کجا میتواند ختم شود!؟ مطمئنا نیاز به روانشناسی فردی و رفتاری دراینجا برای مردمان دوباره برجسته میشود که باید خود را شخصا اصلاح کنند تا ساختار در بالا هم اصلاح شود. یعنی اصلاح ما باید بگونه ای باشد که مورد توافق بالایی ها هم قرار گیرد. فوکو فراموش میکند که حتی عقب افتاده ترین بحث های جامعه شناسی امروز جرات یکی کردن ماهیت دولت با جامعه را بخود نمیدهد. مطالبات مردم برای خواسته های آزادیخواهی در طی تاریخ درست در مقابل نهاد ساختار قدرت دولت قرار گرفته است. فوکو از نظرگاه جامعه شناسی شدیداً از جایگاه سلطه گر به جامعه نگاه میکند که رفتارتان را اصلاح کنید تا ضرورت کنترل و تنبیه کمتر شود و ایشان هم دولت را نصیحت میکنند که قوانینشان را با عطوفت بیشتری در خدمت به جامعه وضع کنند.
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/20
hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîstem
Çwarem: pêdaçûnewe be rollî hîzbdawek yekeyekî serekî syastkirdin
1- hîzb çî bêt û çon bêt?
Hîzb eger kollekey here serekî jyanî syasî nebêt, ewa yekêke le kolleke hereserekîyekanî. Bellam hîzb katêk debête kollekey serkî jyanî syasî ke hêzîkî çalakû karîgerbêt, dunyay xoy bnasêtû ew nasîney kirdbête bernamew plan bo wellamdanewey pêdawîstîû qeyranû çawerrwanîyekanî ew dunyaye. L61
Eger sernicî ew rêwşiwêne ke nûseran be partî debexşin, bdeyn, debînîn, ke part rollî kenîse debînêt, ke nwênerayetî xwa leser zewî dekat. Çunke bebê kenîse natwanrêt desellatî paşakan wek desellatî xwa, pîroz bikrêt. Nuseranîş bepêy hawkêşeyekî lew core û be heman pêwane part dekene kollekey paristnî desellatî çînayetî lejêr pîrozkirdnî be dêwcamey berjewendî neteweyî û nwênerayetî netewe. Bellê part kenîseyeke, ke endamanî milkeçî desellatî kemayetîyek dekat û hetayîbûn be desellatî borcwazî debexşêt. Lem ser ta ew serî dunya part herwek kenîse xoy be nwênerî rasteqîne (xwa- netewe- çîn) dadenêt û pîrozî be desellatî kemayetîyek benêwî nwênerî xwa leser zewî ya netewe û çîn le parleman û dereweyda debexşêt, bem core le serdemî pêş-modêrn û modêrn û ta post-modêrnîzmekey nûseran, efsane ayînîyekan le asmanewe bo zewî dadegêrdirên û poşakî jîranî (‘eqlanî)yan beberda dekrêt.
Bellam nûseran le dillnyanebûn le hereserekîbûnî part wek kollekey jyanî ramyarîyewe be yekêkbûn le kolleke heresekîyekanî jyanî ramyarîy degen û paşan qse le katêk deken, ke desellat debête kollekey serekî jyanî ramyarîy. Mercîşyan bo ewe çalakbûn û nasînî dunyay xoy û be plan û bernamekirdnî ew nasîne bo wellamdanewe be pêdawîstî û qeyran û çawerrwanîyekanî ew dunyayeye. Kame dunya?
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٠
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیسته‌م
چواره‌م: پێداچوونه‌وه به ڕۆڵی حیزبداوه‌ك یه‌که‌یه‌کی سه‌ره‌کی سیاستکردن
١– حیزب چی بێت و چۆن بێت؟
حیزب ئه‌گه‌ر کۆڵه‌که‌ی هه‌ره سه‌ره‌کی ژیانی سیاسی نه‌بێت، ئه‌وا یه‌کێکه له کۆڵه‌که هه‌ره‌سه‌ره‌کییه‌کانی. به‌ڵام حیزب کاتێك ده‌بێته کۆڵه‌که‌ی سه‌رکی ژیانی سیاسی که هێزیکی چالاک‌و کاریگه‌ربێت، دونیای خۆی بناسێت‌و ئه‌و ناسینه‌ی کردبێته به‌رنامه‌و پلان بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پێداویستی‌و قه‌یران‌و چاوه‌ڕوانییه‌کانی ئه‌و دونیایه. ل٦١
ئه‌گه‌ر سه‌رنجی ئه‌و ڕێوشوێنه که نووسه‌ران به پارتی ده‌به‌خشن، بده‌ین، ده‌بینین، که پارت ڕۆڵی که‌نیسه ده‌بینێت، که نوێنه‌رایه‌تی خوا له‌سه‌ر زه‌وی ده‌کات. چونکه به‌بێ که‌نیسه ناتوانرێت ده‌سه‌ڵاتی پاشاکان وه‌ك ده‌سه‌ڵاتی خوا، پیرۆز بکرێت. نوسه‌رانیش به‌پێی هاوکێشه‌یه‌کی له‌و جۆره و به هه‌مان پێوانه پارت ده‌که‌نه کۆڵه‌که‌ی پارستنی ده‌سه‌ڵاتی چینایه‌تی له‌ژێر پیرۆزکردنی به دێوجامه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی و نوێنه‌رایه‌تی نه‌ته‌وه. به‌ڵێ پارت که‌نیسه‌یه‌که، که ئه‌ندامانی ملکه‌چی ده‌سه‌ڵاتی که‌مایه‌تییه‌ك ده‌کات و هه‌تاییبوون به ده‌سه‌ڵاتی بۆرجوازی ده‌به‌خشێت. له‌م سه‌ر تا ئه‌و سه‌ری دونیا پارت هه‌روه‌ك که‌نیسه خۆی به نوێنه‌ری ڕاسته‌قینه (خوا– نه‌ته‌وه– چین) داده‌نێت و پیرۆزی به ده‌سه‌ڵاتی که‌مایه‌تییه‌ك به‌نێوی نوێنه‌ری خوا له‌سه‌ر زه‌وی یا نه‌ته‌وه و چین له پارله‌مان و ده‌ره‌وه‌یدا ده‌به‌خشێت، به‌م جۆره له سه‌رده‌می پێش–مۆدێرن و مۆدێرن و تا پۆست–مۆدێرنیزمه‌که‌ی نووسه‌ران، ئه‌فسانه ئایینییه‌کان له ئاسمانه‌وه بۆ زه‌وی داده‌گێردرێن و پۆشاکی ژیرانی (عه‌قلانی)یان به‌به‌ردا ده‌کرێت.
بەڵام نووسەران لە دڵنیانەبوون لە هەرەسەرەکیبوونی پارت وەك کۆڵەکەی ژیانی ڕامیارییەوە بە یەکێكبوون لە کۆڵەکە هەرەسەکییەکانی ژیانی ڕامیاریی دەگەن و پاشان قسە لە کاتێك دەکەن، کە ده‌سه‌ڵات دەبێتە کۆڵەکەی سەرەکی ژیانی ڕامیاریی. مەرجیشیان بۆ ئەوە چالاکبوون و ناسینی دونیای خۆی و بە پلان و بەرنامەکردنی ئەو ناسینە بۆ وەڵامدانەوە بە پێداویستی و قەیران و چاوەڕوانییەکانی ئەو دونیایەیە. کامە دونیا؟