چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٦
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وشه‌شه‌م
2- به‌ره‌و به‌رهه‌مهێنانی سیاسه‌تێکی ناوه‌کی و ده‌ره‌کی عه‌قڵانی
گوتاری نیشتمانپه‌روه‌رێتی‌و سیاسه‌تی نه‌ته‌وه‌یی کاڵایه‌ک نییه هه‌ر رۆژه‌ی له بازارێکدا ساغبکرێته‌وه یا ته‌نها له کاتی ڕووداوو پێشهاته سیاسییه گه‌وره‌کاندا بیری سیاسه‌تمه‌داران بکه‌وێته‌وه. گوتاری نیشتمانپه‌روه‌رێتی‌و سیاسه‌تی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ڵگری پرنسیپی سیاسین، به‌شێکی گرنگن له شێوازی ده‌سه‌ڵاتدارێتی‌و سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی. ل٩٣
سه‌ره‌تا پێویسته که‌مێك له واژه‌گه‌لی وه‌ك “عه‌قلانی” و نا “ناعه‌قڵانی” بکۆڵینه‌وه. ئه‌گه‌ر عه‌قڵانی بکه‌ینه کوردی ده‌بێته “ژیرانی، ژیرانه” و به‌واتایه‌کی دیکه “ئاوه‌زپه‌سه‌ندی” دێت. به‌ڵام له هه‌موو باره‌کاندا ناعه‌قڵانی بوونی نییه. ناعه‌قڵانی یه‌کێكه له کۆمه‌ڵە واژه‌یه‌ك، که به هه‌ڵه به‌کوردی کراون یا سه‌رچاوه و به‌کاربردنیان به‌و جۆره بۆ ده‌رکی ڕێڕه‌وی (مذهبی)یانه‌ی نووسه‌ره‌کانیان ده‌گه‌ڕێته‌وه؛ له‌وانه “نامۆڕاڵی، بێمۆڕاڵی، نائه‌خلاقی، بێ ئه‌خڵاقی“، که له ڕاستیدا هه‌موو “ژیرانی“یه‌ك، “مۆڕاڵی“یه‌ك ده‌توانێت له ڕوانگه‌ی به‌رامبه‌ره‌وه “ناژیرانی” و “نامۆڕاڵی” ببینرێت و ده‌رك بکرێت. ئه‌وه‌ی کامه‌یان دروسته پرسێکی دیکه‌یه و پێویسته لۆجیك و ئاوه‌زپه‌سه‌ندی و بنه‌ما هاوبه‌شه‌کانی خواسته سروشتییه مرۆییه‌کان پاڵپشتی بکه‌ن. به‌ڵام له باری زمانه‌وانییه‌وه، ئه‌وه‌ی که له وه‌رگێڕانی واژه‌کاندا بۆ سه‌ر زمانی کوردی بووه‌ته هۆی هه‌ڵه لێکدانه‌وه‌یان، له‌لایه‌ك ئه‌وه‌یه که “بد“ی فارسی به “بێ“ی کوردی وه‌رگێردراوه، که وانییه و “بد” به واتای خراپ، ناجۆر، ناپه‌سه‌ند دێت، له لایه‌کی دیکه‌وه له‌ژێر کارایی ئاینن و زمانی عه‌ره‌یبیه‌وه، “لا” عه‌ره‌بی ده‌قاوده‌ق به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی تایبه‌تمه‌ندی هه‌ریه‌ك له‌و زمانانه، ده‌کرێته کوردی و به‌و جۆره چ له باری پۆزه‌تیڤ و چ له باری نیگه‌تیڤدا زمان ده‌سته‌مۆی بیرکردنه‌وه و تێڕوانینی په‌یڕه‌و (مذهب)گه‌رایانه ده‌بێت و نووسه‌ر دیارده‌کان به ڕه‌ش و سپی وێنا ده‌کات و خوێنه‌ری نائاگاش به هه‌مان شێوه ده‌یانگوازێته‌وه و کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌بنه‌وه.
به‌م جۆره ده‌بینین، که باڵه‌که‌ی دیکه‌ی بۆرجوازی، که فه‌رمانڕه‌وایه، به هه‌مان پاگه‌نده، ورده‌گیرانی خۆی تاوانبار به “ناژیرانی“بوون ده‌کات، به‌ڵام ڕاستی شه‌ڕۊده‌نووکی ئه‌م دوو باڵه هیچ په‌یوه‌ندی به مافی مرۆڤ و ئازادی و یه‌کسانی تاك و مۆڕاڵ و ژیرییه‌وه نییه.
ڕێك به پێچه‌وانه‌ی ده‌رك یا وانیشاندانی نووسه‌رانه‌وه، نیشتمانپه‌روه‌ری و ڕامیاری و به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی، کاڵایه‌کی ته‌مه‌ن کورته و سه‌رهه‌ڵدانی بۆ سه‌رهه‌ڵدانی تیئۆری ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ده‌گه‌ڕێته‌وه، که ناسیونالیزم ئایدیلۆجیاکه‌یه‌تی و ده‌سه‌ڵات ناتوانێت شوناسی نه‌ته‌وه‌یی هه‌بێت، به‌ڵکو شوناسی چینایه‌تی بۆرجوازیانه‌ی هه‌یه، که چینێکی جیهانییه و مامه‌ڵه‌ی ده‌سه‌ڵاتخوازان و ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد له شاخه‌وه بۆ شار، له ئه‌شکه‌وته‌وه بۆ پارله‌مان، یه‌که‌مین و دواهه‌مین مامه‌ڵه‌ی نوێنه‌رانی ڕامیاریی بۆرجوازی نییه به نێوی نه‌ته‌وه و نیشتمان و هاووڵاتی و هاوخوێنی و زۆر شتی دیکه‌وە.
له‌وێوه که نه‌ته‌وه له چین و توێژی کۆمه‌ڵایه‌تی خواست و ئامانج جیاواز پێکدێت و هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی هاوبه‌ش نییه، که بتوانێت بۆرجوازی و کرێکار، سه‌روه‌ر و ژێرده‌ست پێکه‌وه کۆبکاته‌وه. ته‌نانه‌ت له شه‌ڕه خوێناوییه‌کانی ڕزگاری له داگیرکاریشدا، له‌و کاته‌دا که کۆڕان و کچانی کرێکار و جوتیار و زه‌حمه‌تکێش خۆیان بۆ ئازادی و یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری له سایه‌ی ده‌رپه‌ڕاندن و ڕاماڵینی هێزی داگیرگه‌ر و پاراستنی زمان و کولتوور و پێکهاته‌کانی خۆیان به کوشتداوه، هه‌رده‌م سه‌رانی پارته‌کان و هێزه چه‌کداره‌کان له‌ته‌ك داگیرگه‌ران له سازش و مامه‌ڵه‌ی به‌رده‌وامدا بوون و ته‌نانه‌ت به‌ره‌ی هاوبه‌ش و پێشله‌شکری بۆ داگیرگه‌رانیش. وابزانم لێره‌دا پێویست به نموونه‌هێنانه‌وه ناکات و ئه‌زموونه‌کان له سه‌راپای جیهاندا به درێژایی دوو سه‌ده‌ی ڕابوردوو و له هه‌موو هه‌رێمه‌کانی کوردستانیشدا بینه‌ری جیاوازی ئامانج و به‌رژه‌وه‌ندی چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستانین و ١٩ ساڵی ڕابوردووی ده‌سه‌ڵاتداری بۆرجوازی کورد، زیندووترین و ئاشکراترین نموونه‌یه.
ورده‌بۆرجوازی به به‌ده‌سه‌ڵاتگه‌ییشتنی نوێنه‌رانی بۆرجوازی له باشووری کوردستاندا و ده‌رکه‌وتنی ده‌سته چینایه‌تییه‌که‌یان، ناچار به به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاڵای ڕیفۆرمخوازییە، تاوه‌کو فریای ده‌سه‌ڵاتداران بکه‌ون و پێیانبڵێن “ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری ئه‌م باره نه‌کرێت قوربانی یه‌که‌م خۆتان ده‌بن“!
به‌م جۆره ده‌بینین، که له به‌رامبه‌ر مامه‌ڵه و سازشی بۆرجوازی به ویست و داخوازی و ئامانجی چین و توێژه سته‌مدیده‌کان، نیشتمانپه‌روه‌ری و نه‌ته‌وه‌په‌رستی که‌سانێك که نه‌یانتوانیوه له داوی ئایدیۆلۆجیای ناسیونالیستی ڕزگاریان ببێت و نه‌یانتوانیوه هۆکاری نه‌هاتنه‌دی خه‌ونه‌کانیان، وێرای ڕاپه‌ڕین و سه‌دان هه‌زار قوربانی و ده‌رپه‌ڕاندنی داگیرگه‌ر، ده‌رك بکه‌ن، نه‌ته‌وه‌چییه‌تییه‌که‌یان سه‌ری له شۆڤێنیزم و نیشتنمانپه‌روه‌رییه‌که‌یان سه‌ری له ڕاسیزمه‌وه ده‌رچووه. با خوێنه‌ران و نووسه‌ران سه‌رنجی هه‌ڵویستی ناسیونالیسته‌کان به‌رامبه‌ر که‌مه نه‌ته‌وه‌کانی هه‌رێمی کوردستان و به‌رامبه‌ر ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ی که له ئه‌نجامی داگیرکاری ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانی و به‌رهه‌ڵستی تێرۆریستانه‌ی هه‌ر ڕۆژه‌ی هێزه ناسیونالیسته عه‌ره‌به‌کان و ئیسلامییه‌کان، به‌ره‌و هه‌رێمی کوردستان ئاواره بوون و هه‌ر له هاوسێ ماڵه‌کانیانه‌وه تا ڕۆژنامه پارتیی و میریی و ئه‌هلییه‌کان پڕن له هاندان و هه‌ڵخڕاندنی ده‌مارگیری و هه‌ستی دژه‌مرۆییانه‌ی ناسیونالسیتی و ڕاسیستی و ته‌نانه‌ت ڕاسیزمی نۆزاد له کوردستان له ١٩ ساڵی ڕابوردوودا ئاواره‌کانی که‌رکووك و ئاواره و په‌نابه‌رانی خۆرهه‌لات و باکوور و خۆراوای کوردستانیشی نه‌بواردووه و دژایه‌تی و سوکایه‌تی پێکردوون و گرفته کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوورییه‌کانیان بۆ بوونی ئه‌وان گێڕاوەته‌وه!
نیشتمانپه‌روه‌ره‌کان و ناسیونالیسته‌کان سه‌ریان له شاگردی و پاشڕه‌وی و په‌یڕه‌وی بیر و ئایدیاکانی (هیتله‌ر و مۆسۆلۆنی و که‌مال ئه‌تاتورك و میشێل ئه‌فله‌ق و سه‌دام و حافیز ئه‌سه‌د)ه‌وه ده‌رده‌چێت و له باشترین باردا کاره ئه‌نجامنه‌دراوه‌کانی ئه‌وان ته‌واو ده‌که‌ن. چونکە هیچ کات بە شوێنگرتنەوەی قوربانی لە جێی سەرکوتگەر، هیچ لە کرۆکی نامرۆییانەی سەرکوت ناگۆڕێت. ئەگەر پاوانگەریی و تاڵانگەریی بۆرجوازی هاندەری داگیرکاری بێت، ئەوا بە هانابردنەوە بۆ هەمان سیستەمی بۆرجوازیی، هیچ لە چەوساوە مانەوەی تاکە داگیرکراوەکان لە سایەی ده‌سه‌ڵاتی بۆرجوازی سەرکەوتوودا ناگۆڕێت. بە هەمان شێوە کە تاکی ژێر سایەی ده‌سه‌ڵاتی داگیرگەر بە پشتیوانی لە مانەوەی داگیرکاری، مۆری کۆیلەتی لە چارەنووسی خۆی دەدات، بە هەمان شێوە تاکی خۆشباوەڕ و شوێنکەوتووی بۆرجوازی ده‌سه‌ڵاتخوازی بەرهەڵستکار، چەوسانەوەی خۆی درێژ دەکاتەوە و بندەستی خۆی لە بندەستی داگیرکارانەوە دەگوازێتەوە بۆ بندەستی تازە– بەده‌سه‌ڵاتگەییشتوان.
نووسەران تەنیا ئەوەیان ڕاست گوتووە، کە “گوتاری نیشتمانپه‌روه‌ری و ڕامیاری نه‌ته‌وه‌یی هه‌ڵگری پرنسیپی ڕامیارین و به‌شێکی گرنگن له شێوازی ده‌سه‌ڵاتداری و سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی“. ئەمە تەنیا ڕاستگۆترین دەستەواژەی نووسەرانە لەمەڕ نەتەوەچییەتی، هەڵبەتە بە لادانی دێوجامەکە، کە پرنسیپلی ڕامیاریی هیچ کات پرنسیپلی نەگۆڕ و هەردەمی نین و ڕۆژگارێك هەبووە، کە لە ئارادا نەبوون و ڕۆژگارێکیش دێت، کە لە ئارادا نامێنن. هەروەها خودی تەمەنی گوتاری نیشتنمانپه‌روه‌ری و ئەوەی ناویانناوە ڕامیاریی نەتەوەیی پێش سەرهەڵدانی خواستی دەوڵەتە بۆرجوازییە سەرتاسەرییەکان [وەك ئامرازی ڕێکخستنەوەی ده‌سه‌ڵات له بۆشایی نه‌مانی ده‌سه‌ڵاتی فیئۆدالەکان و پاراستنی لە دەستی بۆرجوا شارییەکاندا] بوونیان نەبووە و ئەو دەمارگیرییەی کە ئەوڕۆ بۆ نەتەوە هەیە، پێشتر بۆ خێڵ بووە و ئەگەر بەراوردی ئەورۆی ئەوروپا و کوردستان بکەین، بە ڕۆشنی ئەو ڕاستییەمان بۆ دەردەکەوێت، به‌و ڕادەیەی کە خۆگریدانەوەی تاك بۆ نەتەوە لە ئەوروپا کاڵبووەتەوە، بەو ڕادە (یا کەم و زیاد) لە کوردستان خۆگریدانەوە بۆ خیڵ کاڵبووەتەوە، پێچەوانەکەشی دروستە، بەو ڕادەیەی خۆگریدانەوەی تاك لە ئەوروپا بۆ نەتەوە ماوە، لە کوردستانیش خۆگرێدانەوەی تاك بۆ خێڵ ماوە.
ئەمەش هەم بەڵگەی پاشڕەوی کۆمەڵگە ژێردەستەکانە بۆ سەردەستەکانیان، هەم بەڵگەی دروستکراوی نەتەوە و ناسروشتبوونییەتی، هەروەها بەڵگەی کار و کاردانەوەییبوونی ناسیونالیزمە وەك بەرهەمی داگیرکاری وڵاتانی ئەوروپی، کە وای لە کۆمەڵگە داگیرکراوەکان کردووە، ده‌سه‌ڵاتخوازانیان شوێنپێی دەوڵەتانی ناسیونالیستی داگیرگەر هەڵگرنەوە و هەم تاکی ناهوشیار لە بری تێگەیشتن و پەیبردن بە هۆکارەکانی داگیرکاری، کەوتووەتە لیتەی ڕکوکینەدۆزی ناسیونالیستانە بەرامبەر تاکی بێدەسەڵاتی وڵاتانی داگیرگەر. به‌و جۆرە کایەی پێگرتنی دەسەڵاتی بۆرجوازی وەك سیستەمێك لە پێگه‌یینی بەرهەڵستی ناسیونالسیتیدا به‌رامبه‌ر داگیرکاریی ناسیونالیستی، جیهانگیر بووە و کار و کاردانەوەکە سەروەری چینایەتییان بەهێزتر کردووە. به واتایه‌کی دیکه، دروستبوونی حه‌زی ده‌وڵه‌تی سه‌راپاگیر له وڵاتانی داگیرکراودا له چه‌شنی ده‌وڵه‌تانی داگیرکه‌ر، بووه‌ته ته‌واوگه‌ری سیسته‌مه چینایه‌تیییه‌که و هه‌ر وه‌ك توندوتیژی به‌رامبه‌ر توندوتیژی، توندوتیژی به‌رهه‌م ده‌هێنێته‌وه، هه‌رواش داگیرکردنی کۆمه‌ڵگه‌کان له‌لایه‌ن ده‌سه‌لاته سه‌راپاگیره‌کانه‌وه، له خودی کۆمه‌ڵگه داگیرکراوه‌کاندا ده‌سه‌لاتی سه‌راپاگیری به‌رهه‌مهێناوه‌ته‌وه. هه‌ر ئه‌وه‌شه واده‌کات، که ڕه‌وتی ڕزگاربوونی وڵاته داگیرکاوه‌کان به ئازادی کۆمه‌ڵگه‌کان کۆتایی نه‌هیێت و خواسته و نه‌خواسته ببنه‌وه پاشکۆی ده‌سه‌ڵاته داگیرگه‌ره‌کان و به‌شێك له سیسته‌مه جیهانگیره‌که و ته‌نانه‌ت ببنه مه‌ترسی که‌مایه‌تییه‌کانی ژێرده‌ستی خۆیان.
ئاشکرایه سیسته‌می فیدراڵی ڕێگانادات کورد خاوه‌نی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی خۆی بێت، ئه‌م کێشه‌یه‌ش خودی سیاسه‌تمه‌دارانی کورد له‌کاتی داڕشتنی ده‌ستووری کاتی عیراقدا بۆ کوردیان دروستکرد، به‌ڵام ئه‌مه مانای ئه‌وه نییه که کورد خاوه‌نی هیچ به‌رنامه‌و ستراتیژێکی سیاسی ناوه‌کی‌و ده‌ره‌کی تایبه‌ت به‌خۆی نه‌بێت. ل٩٣
لێره‌دا پێویسته ئاوڕێك له ئایدیای فیدرالیزم و سیسته‌می فیدرالیستی (فیدرالیزم له‌سه‌ر بنه‌مای ڕێکه‌وتنی ده‌سەڵاتداران) بده‌ینه‌وه. نووسه‌ران زۆر بێباکانه به دوو وشه به‌سه‌ر بیری فیدرالیستیدا تێده‌په‌ڕن و فیدرالیزم له ڕێکه‌وتنی پارته‌کان و هێزه خێڵه‌کی و ئایینه‌کانی عیراقدا کورت ده‌که‌نه‌وه و چه‌پ و ڕاستی به‌سه‌ردا ده‌هێنن.
فیدرالیزم وه‌ك هه‌موو چه‌مکێکی دیکه، ئاراسته و ئامانج و شێوازی جیاوازی له خۆگرتووه و پێش ئه‌وه‌ی له هیچ گۆشه‌یه‌کی ئه‌م دونیایه‌دا سیسته‌می به‌ڕێوه‌بردن، شێوه و وێنای سه‌روه‌رانه له فیدرالیزم به‌خۆوه بگرێت، فیدرالیزم شێواز و میکانیزمێك بووه بۆ خودموختاری که‌مینه‌کان و ناوچه‌کان له بەرامبه‌ر به سه‌راپاخوازی که‌نیسه و ئیپراتۆره‌کان، له سه‌رده‌می ده‌وڵه‌ته ناسیونالیسته‌کانیشدا بیر و ئایدیای بزاڤه دژه‌ده‌وله‌ت و دژه‌ناوه‌ندگه‌راکان بووه، که له هه‌ردوو باردا پێداگرتنه له‌سه‌ر ئازادی تاك و گروپ و که‌مینه و کۆمون و هه‌ره‌وه‌زییه ئازاده‌کان له به‌رامبه‌ر گشتگیری و سه‌راپاخوازی ده‌سه‌ڵاتداران و داگیرگه‌ران.
ئه‌گه‌ر به پێوانه به‌وانه‌ی سه‌ره‌وه، ئه‌وه‌ی له عیراقدا به‌نێوی فیدرالیزمه‌وه له ئارادایه، بنوارین، ئه‌وا بریتی ده‌بێت له یه‌کگرتنی کۆمه‌ڵێك پارت و خێڵ و مه‌زهه‌ب وه‌ك دارده‌ستانی داگیرگه‌ران و پاسه‌وانی له به‌رژوه‌ندییه‌کانی کۆمپانییه جیهانلوشه‌کان، که تێیدا هیچ نه‌ته‌وه و که‌مایه‌تی و گروپێکی ئایینی و ناوچه‌یه‌ك ئازادانه و خۆویستانه و خۆخواستانە نه‌چووته پای ئه‌و یه‌کگرتنه بانه‌کییه‌ی فیدرالیزمی ده‌وڵه‌تی. به واتایه‌کی دیکه، فیدرالیزمی ده‌وڵه‌تی جۆرێکه له سه‌رکوتی ویست و داخوازی ژێرده‌ستانی کۆمه‌ڵگه و که‌مایه‌تی و گروپه‌کان و سه‌رکوتی ئازادی و یه‌کسانی و دادپەروه‌ری وه‌ك بنه‌مایه‌ك بۆ یه‌کگرتنی ئازادانه‌ی تاکه‌کان و گروپه‌کان.
نووسه‌ران دێن و ئه‌م دێوجامه‌یه له فیدرالیزم ده‌که‌نه ئامراز و له‌وێوه ئایدیای ئازادیخوازانه‌ی فیدرالیزم ده‌ده‌نه به‌ر ڕه‌خنه و ڕه‌تده‌که‌نه‌وه. فیدرالیزم وه‌ك بنچینه‌ی ڕێکخستنی ئازادانه‌ی کۆمه‌ڵگه له خواڕه‌وه‌ڕا له سه‌ر بنه‌مای سه‌ربه‌ستی تاك و گروپه‌کان و یه‌کگرتنیان له‌سه‌ر ویست و خواستی خۆیان به ئامانجی پێکهێنانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئازادانه‌ی کۆمه‌ڵگه له‌سه‌ر بنه‌مای یه‌کگرتنی ئازادانه‌ی ئه‌نجومه‌ن و کۆمون و هه‌ره‌وه‌زییه‌کان پێشنیارکراوه، تاوه‌کو له پایه‌کانی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاتی سه‌راپاخواز و سه‌روه‌ری چینایه‌تی بده‌ن و که‌م بکه‌نه‌وه.
به‌ڵام هه‌روه‌ك دێمۆکراسی ڕاسته‌خۆ شێوێنراوه و له‌ته‌ك سه‌روه‌ری کۆمه‌لێك به‌سه‌ر کۆمه‌لێكی دیکه‌دا په‌یوه‌ستکراوه و شێوه‌ی نوێنه‌رایه‌تی ناراسته‌خۆی پێ به‌خشراوه، هه‌روا فێدرالیزمیش تا ئاستی ڕێککه‌وتن و یه‌کگرتنی ده‌سه‌ڵاته سه‌روو خه‌ڵکییه‌کان کورتکراوه‌ته‌وه. سه‌د و ئه‌وه‌نده ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئه‌نارکیسته‌کان ڕه‌خنه‌یان له‌و شێوه یه‌کگرتنه ڕواڵه‌تییه‌ی سه‌روه‌ری بۆرجواکان و فیدرالیزمێك که پاگه‌نده‌ی بۆ ده‌گه‌ن، گرتووه تا ده‌گاته ئه‌و ڕێکه‌وتن و دێوجامه له فێدرالیزم، که به ئه‌ندازیاری هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانی له عیراقدا پێكهێنراوه و سه‌پێنراوه.
نووسه‌ران له خۆشباوه‌ڕکردنی تاکی کورددا په‌یگیری له ناڕاستی وتن ده‌که‌ن و پاگه‌نده‌ی له توانادابوونی دوو ڕامیاری جیاوازی ناوخۆیی و ده‌ره‌کی ده‌که‌ن، ئه‌مه‌ش ده‌کاته ڕه‌تکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی، که نه داگیرگه‌ران و نه ده‌سه‌ڵاتداران و نه خودی نووسه‌رانیش خوازیاری نین و له به‌رژه‌وه‌ندییان نییه. هه‌روه‌ها ئه‌مه ده‌توانێت نووسینی سه‌ر لافیته‌یه‌کی پاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژرادن بێت، به‌ڵام ناتوانێت به‌شێکی په‌یگیرانه‌ی ناو به‌رنامه‌یه‌ك بێت. چونکه یه‌ك ده‌وڵه‌ت (به‌تایبه‌ت ده‌وڵه‌تی عیراقی خاوه‌ن شوناسی عروبه‌یی)، واته یه‌ك ڕامیاری ناوخۆیی – ده‌ره‌وه‌یی و یه‌ك پلانی ئابووری و یه‌ك سیسته‌م. با بزانین له دونیای که‌تواریدا له فیدرالیزمه درۆینه‌کانی تریشدا که له‌وانه‌یه لای نووسەرانی کورد نموونه‌یه‌کی ئایدیال بن، ئایا هیچ هه‌رێمێك ڕامیاری ناوخۆیی و ده‌ره‌کیی سه‌ربه‌خۆی هه‌یه؟ ئه‌گه‌ر نا، ده‌ی که‌واته ڕامیاری ناوخۆیی و ده‌ره‌وه‌یی هه‌رێمی کوردستانیش به‌شێك ده‌بێت له ڕامیاری ناوخۆیی و ده‌ره‌وه‌یی گشتی عیراق. ئه‌وه‌ی لای نووسه‌ران ژیرانییه یان نا، ئه‌وه‌یان پرسێكی تره و ئه‌گه‌ر خوازیاری گۆڕین و ژیرانه‌کردنی هه‌ریه‌ك له‌و دوو ڕامیارییه‌ن، ئه‌وا ده‌بێت له ناوه‌نده‌وه هه‌وڵ بۆ گۆڕینی بده‌ن، نه‌ك له هه‌رێمه‌وه وه‌ك به‌شێك له ده‌وڵه‌تی عیراق [چونکه له‌سه‌ر بنه‌ماکانی سه‌روه‌ری بۆرجوازی و فیدرالیزمی بۆرجوازی، شته‌کان ته‌نیا له ناوه‌نده‌وه و له‌سه‌ر ده‌ستی ده‌سته‌ڵاتداران لە سەرەوە ده‌کرێت بگۆڕدرێن]. نه‌ك ئه‌وه‌ی له ئه‌فسانه‌ی سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی له سایه‌ی بۆرجوازیدا، وڕێنه‌ی سه‌ربه‌خۆبوون و جیاوازبوونی ڕامیاری هه‌رێم له عیراق وه‌ك گشت و ناوه‌ند بکه‌ن!
دروستنکردنی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان‌و به‌داموده‌زگایینه‌کردنی پێکهاته جیاجیاکانی‌و نه‌هێنانی بۆ ژێر بڕیاره‌کانی په‌رله‌مان، پێمانده‌ڵێت که حیزبه سیاسییه کوردییه‌کان له یه‌کێک له گرنگترین هه‌نگاوه‌کاندا بۆ دروستکردنی سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی، تووشی نووچدان‌و فه‌شه‌ل بوون‌و ئیراده‌ی بنیادنانی کۆمه‌ڵگایه‌کی سیاسی کوردستانیییان نییه. ل٩٤
لێره‌دا نامه‌وێت قسه له ئه‌فسانه‌بوونی ڕزگاری و سه‌ربه‌خۆیی نادروست ناونراوی سه‌روه‌ری بۆرجوازی به سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی بکه‌مه‌وه، ئه‌وه‌نده به‌سه بلێم “به‌بێ توانج!”. مه‌به‌ستی من له ئه‌فسانه‌ی سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی له سایه‌ی سه‌روه‌ری بۆرجوازی و سه‌رده‌می جیهانگیری نیئۆلیبراڵیزمدا، ئه‌وه نییه ڕزگاربوون و ئازادی و ئۆتۆنۆمی تاك و گروپ و نه‌ته‌وه‌کان به ناکه‌تواری بچوێنم، ته‌نیا مه‌به‌ستم نیشاندانی دووری و پێچه‌وانه‌بوون و دژبه‌یه‌كبوونی ئازادی، یه‌کسانی، دادپه‌روه‌ری وه‌ک خواستی تاك و گروپ و نه‌ته‌وه‌کان له‌ته‌ك سه‌روه‌ری بۆرجوازییه. چونکه ئه‌وان پێیانوایه که‌سانێك ده‌توانن ئه‌و ئه‌فسانه‌یه بکه‌نه که‌توار!
کاتێك کە سەروەری و دەسەڵاتی نەتەوەیی لە ناوەڕۆکدا سەروەری و دەسەڵاتی بۆرجوازی بن، ئیتر هێز و سوپای نەتەوەیی خۆبەخۆ دەبنە کوتەکی دەستی ئەو دەسەڵات و سەروەرییە چینایەتییە بۆ سەرکوتی تاکەکانی هەمان نەتەوە. لێرەوە ئەو هێزە دەزگایی بێت یا نا، میلیشیای پارتیی بێت یا گاردی کۆماری، هیچ لە سەرکوتگەربوونی ناگۆڕێت. ئەگەر ڕۆژگارێك ڕۆڵەی کرێکار و زەحمەتکێش بۆ ڕزگاربوون لە داگیرگەر و خۆشباوەڕی بە سەربەخۆیی نەتەوەیی و هاوبەشیی و یەکسانی هەموو ئەندامانی نەتەوە خۆیان فیدا کردبیت و ئامادە بووبن بۆ پاراستنی مناڵێك لە ئەنفالگەران و کێڵگە و ماڵی جوتیارێك لە نۆکەرانی بەعس گیانیان بەخت بکەن، ئەوا ئەمڕۆ چیتر چەکدارانی دەسەڵات، ئەوانە هیچ ئامانج و پێناویان نین، بەڵکو لەسەر فەرمانی پارتەکەیان و میرایەتی بۆرجوازی هەرێم ئامادەن تەقە لە خۆپیشاندەران و کرێکارانی مانگرتوو و خەڵکی ناڕازی بکەن و وەك بەعسییە نۆکەرەکانی پێش خۆیان، چالاکڤانانی ئازادیخواز تیرۆر یا لە زیندانەکاندا بەند بکەن!
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/25
Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u pêncem
Hewtem: syasetî derewe û syasetî nawewe
1- berew kirdnî kurdekanî derewey kurdistan be sermayey neteweyî gring
Salanêke rewendî kurd lederewey kurdistanda le rûy jmarewe le gewrebûnû le rûy çonayetîşewe le geşesendindaye. Kurdî derewey wllat buwe be sermayeyekî neteweyî frecoru hemerreng. Em sermayeye tenha pallpiştêkî abûrî nîye bo kurdistan, bellku hêzêkî zansitîû kultûrîû hunerî gewreye bo ayîndey wllatekeman. L89
Eger sernicî em dêrane bdeyn, djemroyîçîyetî nasîwnalîzm be aşkra û bêperde beser êskepeyker û xewnî takî kurdda guzer dekat. Eger kurdanî derewey wllatanêk lew kesane pêkbhataye, ke arezûmendane û bo xwêndin û pêgeyandinî twanakanyan berew henderan rewyan bkirdaye, ewa ew destewajane tarradeyek drustîyan têda debû, ya kemtir debûne cêgey rexne. Bellam wek dezanîn zorîney rewendî kurdî berhemî şerrî ‘îraq- êran (ke desellatdaranî emrro beşêk bûn lêy), berhemî kîmyabaran û enfalekan (ke dîsanewe desellatdaran layenêkî tawaneken), berhemî ablloqey abûrî (ke desellatdaranî herêm be rewayan dezanî), berhemî şerrî nawxo (ke zyatir le 24 sall le şax û 4 le şar takî kurdyan kirdbuwe sûutemenî) û bande tîrorîstekanî borcwazî kurdin. Bêcge lewey em takane rojane le şîwenî rojanî lêzewtikraw û winbûnî temenyan le awareyda, gîrodey deyan nexoşî derûnî û şêwan û girjî û namûbun û xinkan û kujran le rubar û sersinûrekanda û qurbanîbûn û gîrodebûn û tenanet etkî sêksî betaybet le jnan lelayen dellallan û destupeywendekanî desellatewe denallênin. Penaberan le dunyay nacgêrî nêwan yadawerî û xewnekanî dwênyan û destupencenerimkirdin letek rasîzm û şovênîzm [wek dû serencamî geşesendin û peresendinî nasîwnalîzm û nîştmanperwerî wllatanî penader] le emrroda wirduxaş debin. Eme samane neteweyyekey nasîwnalîzmî kurde, hezaran mrovî têkişkawî derûnî û cesteyî, ke be teman le henderanîş papendey xewne serabîyekanî nasîwnalîzmyan bkenewe. (more…)
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٥
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وپێنجه‌‌م
حه‌وته‌م: سیاسه‌تی ده‌ره‌وه و سیاسه‌تی ناوه‌وه
١– به‌ره‌و کردنی کورده‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کوردستان به سه‌رمایه‌ی نه‌ته‌وه‌یی گرنگ
سالانێکه ره‌وه‌ندی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا له رووی ژماره‌وه له گه‌وره‌بوون‌و له رووی چۆنایه‌تیشه‌وه له گه‌شه‌سه‌ندندایه. کوردی ده‌ره‌وه‌ی وڵات بووه به سه‌رمایه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی فره‌جۆرو هه‌مه‌ڕه‌نگ. ئه‌م سه‌رمایه‌یه ته‌نها پاڵپشتێکی ئابووری نییه بۆ کوردستان، به‌ڵکو هێزێکی زانستی‌و کولتووری‌و هونه‌ری گه‌وره‌یه بۆ ئایینده‌ی وڵاته‌که‌مان. ل٨٩
ئه‌گه‌ر سه‌رنجی ئه‌م دێرانه بده‌ین، دژه‌مرۆییچییه‌تی ناسیونالیزم به ئاشکرا و بێپه‌رده به‌سه‌ر ئێسکه‌په‌یکه‌ر و خه‌ونی تاکی کورددا گوزه‌ر ده‌کات. ئه‌گه‌ر کوردانی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتانێك له‌و که‌سانه پێكبهاتایه، که ئاره‌زوومه‌ندانه و بۆ خوێندن و پێگه‌یاندنی تواناکانیان به‌ره‌و هه‌نده‌ران ڕه‌ویان بکردایه، ئه‌وا ئه‌و ده‌سته‌واژانه تاڕاده‌یه‌ك دروستییان تێدا ده‌بوو، یا که‌متر ده‌بوونه جێگه‌ی ڕه‌خنه. به‌ڵام وه‌ك ده‌زانین زۆرینه‌ی ڕه‌وه‌ندی کوردی به‌رهه‌می شه‌ڕی عیراق– ئێران (که ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌مڕۆ به‌شێك بوون لێی)، به‌رهه‌می کیمیاباران و ئه‌نفاله‌کان (که دیسانه‌وه ده‌سه‌ڵاتداران لایه‌نێکی تاوانه‌که‌ن)، به‌رهه‌می ئابڵۆقه‌ی ئابووری (که ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم به ڕه‌وایان ده‌زانی)، به‌رهه‌می شه‌ڕی ناوخۆ (که زیاتر له 24 ساڵ له شاخ و 4 له شار تاکی کوردیان کردبووه سوووته‌مه‌نی) و باندە تیرۆریستەکانی بۆرجوازی کوردن. بێجگه له‌وه‌ی ئه‌م تاکانه ڕۆژانه له شیوه‌نی ڕۆژانی لێزه‌وتکراو و ونبوونی ته‌مه‌نیان له ئاواره‌یدا، گیرۆده‌ی ده‌یان نه‌خۆشی ده‌روونی و شێوان و گرژی و نامووبون و خنکان و کوژران له ڕوبار و سه‌رسنووره‌کاندا و قوربانیبوون و گیرۆده‌بوون و ته‌نانه‌ت ئه‌تکی سێکسی به‌تایبه‌ت له ژنان له‌لایه‌ن ده‌ڵاڵان و ده‌ستوپه‌یوه‌نده‌کانی ده‌سه‌ڵاته‌وه ده‌ناڵێنن. په‌نابه‌ران له دونیای ناجگێری نێوان یاداوه‌ری و خه‌ونه‌کانی دوێنیان و ده‌ستوپه‌نجه‌نه‌رمکردن له‌ته‌ك ڕاسیزم و شۆڤێنیزم [وه‌ك دوو سه‌ره‌نجامی گه‌شه‌سه‌ندن و په‌ره‌سه‌ندنی ناسیونالیزم و نیشتمانپه‌روه‌ری وڵاتانی په‌ناده‌ر] لە ئەمڕۆدا وردوخاش دەبن. ئه‌مه سامانه نه‌ته‌وه‌ییه‌که‌ی ناسیونالیزمی کوردە، هه‌زاران مرۆڤی تێکشکاوی ده‌روونی و جه‌سته‌یی، کە بە تەمان لە هەندەرانیش پاپەندەی خەونە سەرابییەکانی ناسیونالیزمیان بکەنەوە.
نووسه‌ران به چاوی قوربانیانی شۆڤنیزم و ڕاسیزم له په‌نابه‌رانی کورد ناڕوانن، به‌ڵکو وه‌ك سامانی ناسیونالیزمی کورد و نیشتمانپه‌روه‌ری خۆیان ده‌زانن. ئه‌وان له بری داوای گێڕانه‌وه‌ی ماف بۆ هه‌ڵاتووان و قوربانیان، له بری ساڕێژکردنی برینه‌کانیان، ده‌یانکه‌نه سامانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك، که له ڕاستیدا بێجگه له سه‌روه‌ری بۆرجوازی و سه‌رکوتگه‌رایانه،هیچیتر ناگه‌یێنێت. هه‌ر له‌م سه‌رده‌مه‌دا، ڕۆژانه تاکه‌کانی ناو هه‌رێم له ژێر هه‌مان نێو “ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی“دا ده‌بنه قوربانی مشه‌خۆری که‌مایه‌تییه‌ك، که نێوی ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر خۆی داناوه.
وابزانم کەم کەس هەیە، کە لاری لەوە بێت، ئەگەر ژیان و ڕێز و ڕێوشوێنی ئازادانەی تاك لە کۆمەڵگەدا پارێزراوبێت، ئەوا کەم کەس پەیدادەبن، نشینگە و بازنە کۆمەڵایەتییەکانی دەوروبەریان وا بە ئاسانی بەجێبهێڵن و ڕێگه‌ی هات و نه‌هاتی تاراوگه بگرنه‌به‌ر. هەوەها کۆچ و پەنابەری هەر لە کۆنەوە بەرهەمی نالەباریی ژیان و ستەمی کۆمەڵایەتی و نایەکسانی ئابووریی و ڕامیاریی تاك بووە لە نشینگەکەیدا، بۆیە هانای بۆ دەرەوەبردووە و پشتی لە هەموو بەستەرەکان کردووە کە، بە نشینگەکەیەوەدەیبەستنەوە. په‌نابه‌ران نەك سامانی نشینگەی وەدەرنەر نین، بەڵکو له سایه‌ی سه‌روه‌ری “بۆرجوازی نەتەوە” ستەملێکراوی ئەو نشینگەیەن.
لای نووسه‌ران ئەم بنەڕەتەی پرسەکە وەڵادەنرێت و بەزۆر دەیانەوێت بەرگێکی تری بەبەردا بکەن. وەك دەزانین زۆرینەی پەنابەر و کۆچکردووانی باشووری کوردستان لە سەردەمی ده‌سه‌ڵاتداری بۆرجوازی کورددا ڕێی هات و نەهاتی پەنابەری وڵاتانی ئەوروپییان گرتووەتەبەر. بەم پێیە یا لەدەست شەڕە گمرگ و دەسەڵاتی ناوخۆ یا لەدەست برسیەتی و بێبەشی و نادادوەری هەڵهاتوون. کەچی نووسەران بێسڵەمینەوە و شەرمکردن لە ڕاستی، دێن و پەنابەران دەکەنەوە بە سامانی نەتەوەیەك، کە پەنابەران لەدەست دەسەڵاتەکەی، کە شوناسی نەتەوەکەیانی هەڵگرتووە و وەك نوێنەری بەرژەوەندی زۆرینەی ئەو نەتەوە قسە دەکات و هاوکات لە ژێر پەردەی ئاساییش و سەروەری ئەفسانەیی ئەو نەتەوەدا پەنابەران ڕاونراون و بە فشاری جەنگیی و ئابووریی و ڕامیاریی ئەو دەسەڵاتە ناچار بە کۆچەریبوون بوون. نووسەران دێن و له‌پێناوی خزمه‌تکردنی ئایدیۆلۆجیای بۆرجوازی (ناسیونالیزم)دا ئاوڕ لەو پەنابەرانە دەدەنەوە و دەیانەوێت بڵێن، کە له ده‌ره‌وه‌ی شوناسی ناسیونالیستی، تاك ناتوانێت خاوه‌نی پێناسه‌یه‌ك بێت. جارێکی تر لە وڵاتانی پەنادەردا خزمەتی سەروەری بۆرجوازی لە ژێر دێوجامەی نەتەوەییدا، دەکەنەوە مۆتەکەی ژیانی پڕ کولەمەرگییان و ناهێڵن لە دەرەوەی شوناسە دەستکردەکان لەتەك مرۆڤەکانی دیکه‌ی نشینگەی پەنادەر،هەڵگری شوناسی تاکایه‌تی خۆیان بن و لە بری پاگه‌نده و نۆکه‌ریی له‌ڕێی خودایی بۆ پارته‌کان، خەریکی پێگەیاندن و گەشەدان بە تواناییەکانی خۆیان بن و سوود له هه‌لێك وه‌ربگرن، که بۆیان ڕه‌خساوه.
ساڵانێکه نێوه‌ندو کۆمه‌ڵه‌ی حیزبه کوردییه‌کان له ده‌ره‌وه‌ی وڵات هه‌ڵگری وه‌زیفه‌ی دوکانێکی بازرگانین‌و زۆرینه‌ی ئه‌ندامه‌کانیشیان هێنده‌ی کاری ده‌ڵاڵی بۆ سیاسییه بالاده‌سته‌کانی کوردستان ده‌که‌ن‌و ڕێگاخۆشده‌که‌ن بۆ سپیکردنه‌وه‌ی پاره‌و گواستنه‌وه‌ی سه‌رمایه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان بۆ ده‌ره‌وه، ئه‌وه‌نده ئاگایان له خواست‌و مه‌رامه‌کانی کۆچبه‌رانی کورد نییه. ل٩٠–٩١
نووسه‌ران نه‌ك لا له ڕووی ڕاسته‌قینه‌ی ڕه‌وه‌ندی په‌نابه‌رانی کورد ناکه‌نه‌وه و نایانه‌وێت وه‌ك مرۆڤ ئاوڕ له به‌سه‌رهات و خه‌ونه‌کانیان بده‌نه‌وه، به‌ڵكو بە هه‌مان تێڕوانینی ده‌سه‌ڵات، ئه‌وه به په‌نابه‌ران ڕه‌وا نابینن، که وه‌ك تاك خۆی بناسێت و ژیان بکات، به‌پێچه‌وانه‌وه له ده‌ره‌وه‌ش ده‌یانه‌وێت بیانگێڕنه‌وه باوه‌شی ئه‌وانه‌ی که ڕاویان ناون، که له باشترین باردا دوو شت به‌رهه‌می پێناسه‌کردنه‌وه‌ی تاکی په‌نابه‌ر له‌و کۆمه‌ڵگه‌یاندا وه‌ك که‌مایه‌تییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی دابڕاو له کۆمه‌ڵگه‌کان به‌رهه‌م ده‌هێنێته‌وه؛ گروپی شۆڤێنیستی له چه‌شنی گورگه بۆره‌کان، که به‌رهه‌می سامانکردنی نه‌ته‌وه‌یی کۆچبه‌رانی تورکیه و ڕامیاری دابڕاندنی ئه‌و تاکانه‌یە له کۆمه‌ڵگه‌کان، دووه‌م به سیخوڕکردن و هه‌واڵده‌رکردنی ئه‌و تاکانه به‌نێوی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه، که خودی پارته‌کان باشتر له‌وه پێیهه‌ستاون و زۆربه‌ی تاکی کورد له‌و ڕامیارییه گڵاوه ئاڵاندووه و دراوسێ به‌سه‌ر دراوسێوه، هاوه‌ڵ به‌سه‌ر هاوه‌ڵه‌وه بووه به سیخوڕی ده‌سه‌ڵات و پارته‌کان له‌و رێگه‌وه له ئه‌وروپاش هه‌ڕه‌شه له نه‌یارانی ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان ده‌که‌ن.
په‌نابه‌رانێك که له‌ده‌ست ده‌سه‌ڵاتی بۆرجوازی کورد یا هاوچینه فه‌رمانڕه‌واکانی پێش ئه‌و هه‌ڵهاتوون و له کۆمه‌ڵگه‌ی په‌ناده‌ردا به‌جۆرێك له‌و ده‌سه‌لاتانه ڕزگارییان بووه، ئه‌گه‌ر سپاردنی ڕۆڵی شوانه‌یی به ده‌سه‌ڵاتداران نه‌بێت، ده‌بێت هانده‌ری وه‌ها چاوه‌ڕوانییه‌ك چی بێت، که هه‌ڵهاتووان چاوه‌ڕوانی به‌زه‌یی له ڕاونه‌رانیان بکه‌ن و نووسه‌ران خۆیان بکه‌نه ڕدێنسپی و شوانه ڕامیاره‌کان بۆ به‌زه‌یی پێداهاتنه‌وه به هه‌ڵهاتووان، ئامۆژگارییان بکه‌ن؟
نازانم په‌یوه‌ندی داخوازی و ئامانجه‌کانی تاکی هه‌ڵهاتووی کورد له ده‌ست جه‌نگ و برسیه‌تی و بێکاری و تیرۆر و زیندان، وه‌ك ئه‌ندام یا نیشته‌جێ له هه‌نده‌ران به به‌زه‌یی ده‌سه‌لاتی بۆرجوازی کورده‌وه چییه؟ ئه‌گه‌ر تاکێك به ته‌مای گه‌ڕانه‌وه بێت، ئه‌وه شتێکی تره و مافی خۆیه‌تی قه‌ره‌بووی زیانه‌کانی بۆ بکرێت، به‌ڵام تاکێك که به پێچه‌وانه‌وه ناگه‌ڕێته‌وه، ئه‌وا داخوازی و ئامانجه‌کانی به‌ستراون به هاتنه‌دی داخوازی و ئامانجی هاوچینه‌کانی له کۆمه‌ڵگه‌ی په‌ناده‌ردا و له‌ته‌ك ده‌وڵه‌ته دێمۆکراته ئیدئاله ئه‌وروپییه‌کانی نووسه‌راندا سه‌روکارییان هه‌یه. به‌ڵام نووسه‌ران ئه‌مه نابینن، چونکه یه‌که‌م به هه‌مان تێڕوانینی ناسیونالیسته ده‌سته‌براکانی ئه‌وروپایان، مافی یه‌کسان به په‌نابه‌ران نابینن و وه‌ك میوانێکی کاتی له‌به‌رجاویان ده‌گرن و کێشه‌کانیان به وڵاتانی لێوه‌هاتووه‌وه ده‌به‌ستنه‌وه و له کۆمه‌ڵگه‌کاندا وه‌ك ته‌نێکی نامۆ و جیاواز گۆشه‌گیریان ده‌که‌ن، دووه‌م دیسانه‌وه ئه‌مه به سوودی ده‌سته‌بژێرییه‌که‌ی خۆیان ته‌واو ده‌بێته‌وه و کۆڕی خۆیانیان پێ گه‌رم ده‌که‌ن.
تاکی هه‌ڵهاتوو له بری گه‌ڕانه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانی شوناسێكی ده‌ستکرد و ناپێویست، پێویسته له نشینگه‌ی نوێ و له‌ناو کۆمه‌ڵی په‌نابه‌ردا بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌کانی بگه‌رێت و له‌ناو ڕیزی هاوده‌ردانی خۆی له کۆمه‌ڵی په‌ناده‌ردا خۆی وه‌ك ئه‌ندامی ئه‌کتیڤ ڕێك بخات، نه‌ك پاسیڤ و گۆشه‌گیر له ته‌نگبیری ناسیونالیستیدا خۆی به‌نگ بکات و له به‌رامبه‌ردا ڕاسیزم وه‌ك ده‌سته‌برای ناسیونالیزمه‌که‌ی له خۆی هان بدات و له‌بری ململانێ و جه‌نگی ده‌سه‌ڵات، بکه‌وێته جه‌نگی هاوچینه‌کانی خۆی!
هه‌روه‌کو چۆن یه‌کێک له خه‌سڵه‌ته‌کانی سیسته‌می سیاسی کوردستان دانانی که‌سانی حیزبی‌و ناپسپۆرو نه‌شاره‌زایه له شوێنه ناسک‌و گرنگه‌کانی بڕیاری سیاسیدا، ئاواش هه‌مان دۆخ له‌ناو کورده کۆچبه‌ره‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا دروستکراوه، فه‌رامۆشکردنی که‌سانی پسپۆڕو ئه‌کادیمی ناحیزبی له‌ده‌ره‌وه‌وه‌ی وڵات، درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌یه که حیزبه کوردییه‌کان له‌ناوه‌وه‌ی وڵات به‌رهه‌مهێناوه. ل٩١
ئه‌گه‌ر سه‌رنجی پشته‌وه‌ی ئه‌و ڕستانه بده‌ین، ده‌بینین، دیسانه‌وه شیوه‌نی هه‌ریسه‌که‌یه و ده‌سته‌بژێرێك که پێیوایه ته‌نیا ئه‌و شایسته‌ی کارمه‌ندی و به‌ڕێوه‌به‌ری کۆنسوڵییه‌کانی ده‌سه‌ڵاته له ئه‌وروپا، خۆی به به‌شخوراو ده‌زانێت، ئه‌گینا بڕواناکه‌م مه‌به‌ستیان له‌و په‌نابه‌ره به‌دبه‌ختانه بێت، که ڕۆژانه ٦ –١٢ کاتژێر به که‌مترین کرێ و مافه‌وه کار ده‌که‌ن. نووسه‌ران هه‌روه‌ك چۆن له ناوه‌وه شیوه‌نی هه‌ریسه‌ی به‌شداری ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن، هه‌روا له ده‌ره‌وه‌ش شیوه‌نی به‌ده‌ستهێنانی پۆسته‌کانی نێو کۆنسوڵێیه‌کان ده‌که‌ن. ئەوان کە خەونە بەرتەریخوازانەکانیان وەك دەستەبژێری “ڕۆشنبیر“ی کورد لە کۆمەڵگە پەنادەرەکاندا مسۆگەر ناکرێن، دەخوازن بە بەهرەمەندبوون لە ژیانی ئەوروپا، لە ده‌سه‌ڵاتی نەتەوەییاندا پلەپایەی باڵا بەدەست بهێنن و بەو جۆرە خۆیان لە خوار ده‌سه‌ڵاتدارە نەخوێندەوار و سەرتیپە “ناڕۆشنبیرەکان” نەبینن و موچەکانیان لەوانەوە وەرنەگرن.
بێبه‌شکردنی ئه‌م چه‌ند سه‌دهه‌زار ده‌نگه له هه‌ڵبژاردن‌و له بڕیاری سیاسی له‌وڵاته‌که‌یاندا، مانای له‌ده‌ستدانی گه‌نجینه‌یه‌کی گه‌وره‌ی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردو کزکردن‌و لاوازکردن‌و له‌ناوبردنی هه‌ستی په‌یوه‌ندارێتی‌و به‌رپرسیارێتی ئه‌م گروپه‌یه بۆ نیشتمان‌و مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌کانی. ل٩٢
لە سایە سەروەریدا نیشتمان، بێجگه له گۆڕی خه‌ونه‌کانمان هیچیتر نییه. نووسه‌ران داوای مافێك (مافی دەنگدان) بۆ پەنابەران دەکەن، کە زۆرێك له پەنابەران لە وڵاتانی پەنادەردا هەیانە و نەك تەنیا ئەوان وەك پەنابەر و مرۆڤی پلەدوو، بەڵکو سەد ساڵ دەبێت کە خودی هاوچینەکانیشیان لە وڵاتانی پەنادەردا نەیانتوانیوە هیچی پێ بگۆڕن. ئەوەی ئەوان بۆ په‌نابه‌رانی داخوازی ده‌که‌ن، ماف نییه، به‌ڵکو سوودبردنه له ده‌نگیان بۆ لیستێکی دیاریکراو، که ده‌یویست سه‌رمایه‌گوزاری ڕامیاریی له‌سه‌ر دەنگی په‌نابه‌ران بکات. وه‌ك پێشینان وتویانه، ئه‌گه‌ر ده‌نگدان شتێکی بگۆڕیایه، ئه‌وا هه‌م نووسه‌ران که فرمێسك بۆ په‌نابه‌ران ده‌ڕێژن، ئه‌و مافه‌یان به نه‌خوێنده‌واران “خۆیان واته‌نی مێگه‌ل” ڕه‌وا نه‌ده‌بینی و هه‌م ده‌سه‌ڵات قه‌ده‌خه‌ی ده‌کرد!
داواکردنی وەها مافێك بۆ پەنابەران، گاڵتەکردنە بە هۆشمەندی پەنابەران، مەگەر دەنگدان و دەنگدەران چ لە ئەوروپا و ئەمەریکا چ لە وڵاتانی وەك هەرێمی کوردستان توانیوەیانە هیچ بگۆڕن، تاکو چەند هەزار پەنابەرێکی بەدبەخت و هەڵاتوو لەو دوورەوە بتوانن بە کارتێکی پڕ سووکایەتی بە ویست و خەونی مرۆڤەکان، بتوانن چەتەگەرەی و سەرکوتگەری و مشەخۆری بۆرجوازی کوردی بگۆرن؟
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٥
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وپێنجه‌‌م
حه‌وته‌م: سیاسه‌تی ده‌ره‌وه و سیاسه‌تی ناوه‌وه
١– به‌ره‌و کردنی کورده‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کوردستان به سه‌رمایه‌ی نه‌ته‌وه‌یی گرنگ
سالانێکه ره‌وه‌ندی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا له رووی ژماره‌وه له گه‌وره‌بوون‌و له رووی چۆنایه‌تیشه‌وه له گه‌شه‌سه‌ندندایه. کوردی ده‌ره‌وه‌ی وڵات بووه به سه‌رمایه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی فره‌جۆرو هه‌مه‌ڕه‌نگ. ئه‌م سه‌رمایه‌یه ته‌نها پاڵپشتێکی ئابووری نییه بۆ کوردستان، به‌ڵکو هێزێکی زانستی‌و کولتووری‌و هونه‌ری گه‌وره‌یه بۆ ئایینده‌ی وڵاته‌که‌مان. ل٨٩
ئه‌گه‌ر سه‌رنجی ئه‌م دێرانه بده‌ین، دژه‌مرۆییچییه‌تی ناسیونالیزم به ئاشکرا و بێپه‌رده به‌سه‌ر ئێسکه‌په‌یکه‌ر و خه‌ونی تاکی کورددا گوزه‌ر ده‌کات. ئه‌گه‌ر کوردانی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتانێك له‌و که‌سانه پێكبهاتایه، که ئاره‌زوومه‌ندانه و بۆ خوێندن و پێگه‌یاندنی تواناکانیان به‌ره‌و هه‌نده‌ران ڕه‌ویان بکردایه، ئه‌وا ئه‌و ده‌سته‌واژانه تاڕاده‌یه‌ك دروستییان تێدا ده‌بوو، یا که‌متر ده‌بوونه جێگه‌ی ڕه‌خنه. به‌ڵام وه‌ك ده‌زانین زۆرینه‌ی ڕه‌وه‌ندی کوردی به‌رهه‌می شه‌ڕی عیراق– ئێران (که ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌مڕۆ به‌شێك بوون لێی)، به‌رهه‌می کیمیاباران و ئه‌نفاله‌کان (که دیسانه‌وه ده‌سه‌ڵاتداران لایه‌نێکی تاوانه‌که‌ن)، به‌رهه‌می ئابڵۆقه‌ی ئابووری (که ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم به ڕه‌وایان ده‌زانی)، به‌رهه‌می شه‌ڕی ناوخۆ (که زیاتر له 24 ساڵ له شاخ و 4 له شار تاکی کوردیان کردبووه سوووته‌مه‌نی) و باندە تیرۆریستەکانی بۆرجوازی کوردن. بێجگه له‌وه‌ی ئه‌م تاکانه ڕۆژانه له شیوه‌نی ڕۆژانی لێزه‌وتکراو و ونبوونی ته‌مه‌نیان له ئاواره‌یدا، گیرۆده‌ی ده‌یان نه‌خۆشی ده‌روونی و شێوان و گرژی و نامووبون و خنکان و کوژران له ڕوبار و سه‌رسنووره‌کاندا و قوربانیبوون و گیرۆده‌بوون و ته‌نانه‌ت ئه‌تکی سێکسی به‌تایبه‌ت له ژنان له‌لایه‌ن ده‌ڵاڵان و ده‌ستوپه‌یوه‌نده‌کانی ده‌سه‌ڵاته‌وه ده‌ناڵێنن. په‌نابه‌ران له دونیای ناجگێری نێوان یاداوه‌ری و خه‌ونه‌کانی دوێنیان و ده‌ستوپه‌نجه‌نه‌رمکردن له‌ته‌ك ڕاسیزم و شۆڤێنیزم [وه‌ك دوو سه‌ره‌نجامی گه‌شه‌سه‌ندن و په‌ره‌سه‌ندنی ناسیونالیزم و نیشتمانپه‌روه‌ری وڵاتانی په‌ناده‌ر] لە ئەمڕۆدا وردوخاش دەبن. ئه‌مه سامانه نه‌ته‌وه‌ییه‌که‌ی ناسیونالیزمی کوردە، هه‌زاران مرۆڤی تێکشکاوی ده‌روونی و جه‌سته‌یی، کە بە تەمان لە هەندەرانیش پاپەندەی خەونە سەرابییەکانی ناسیونالیزمیان بکەنەوە.
نووسه‌ران به چاوی قوربانیانی شۆڤنیزم و ڕاسیزم له په‌نابه‌رانی کورد ناڕوانن، به‌ڵکو وه‌ك سامانی ناسیونالیزمی کورد و نیشتمانپه‌روه‌ری خۆیان ده‌زانن. ئه‌وان له بری داوای گێڕانه‌وه‌ی ماف بۆ هه‌ڵاتووان و قوربانیان، له بری ساڕێژکردنی برینه‌کانیان، ده‌یانکه‌نه سامانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك، که له ڕاستیدا بێجگه له سه‌روه‌ری بۆرجوازی و سه‌رکوتگه‌رایانه،هیچیتر ناگه‌یێنێت. هه‌ر له‌م سه‌رده‌مه‌دا، ڕۆژانه تاکه‌کانی ناو هه‌رێم له ژێر هه‌مان نێو “ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی“دا ده‌بنه قوربانی مشه‌خۆری که‌مایه‌تییه‌ك، که نێوی ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر خۆی داناوه.
وابزانم کەم کەس هەیە، کە لاری لەوە بێت، ئەگەر ژیان و ڕێز و ڕێوشوێنی ئازادانەی تاك لە کۆمەڵگەدا پارێزراوبێت، ئەوا کەم کەس پەیدادەبن، نشینگە و بازنە کۆمەڵایەتییەکانی دەوروبەریان وا بە ئاسانی بەجێبهێڵن و ڕێگه‌ی هات و نه‌هاتی تاراوگه بگرنه‌به‌ر. هەوەها کۆچ و پەنابەری هەر لە کۆنەوە بەرهەمی نالەباریی ژیان و ستەمی کۆمەڵایەتی و نایەکسانی ئابووریی و ڕامیاریی تاك بووە لە نشینگەکەیدا، بۆیە هانای بۆ دەرەوەبردووە و پشتی لە هەموو بەستەرەکان کردووە کە، بە نشینگەکەیەوەدەیبەستنەوە. په‌نابه‌ران نەك سامانی نشینگەی وەدەرنەر نین، بەڵکو له سایه‌ی سه‌روه‌ری “بۆرجوازی نەتەوە” ستەملێکراوی ئەو نشینگەیەن.
لای نووسه‌ران ئەم بنەڕەتەی پرسەکە وەڵادەنرێت و بەزۆر دەیانەوێت بەرگێکی تری بەبەردا بکەن. وەك دەزانین زۆرینەی پەنابەر و کۆچکردووانی باشووری کوردستان لە سەردەمی ده‌سه‌ڵاتداری بۆرجوازی کورددا ڕێی هات و نەهاتی پەنابەری وڵاتانی ئەوروپییان گرتووەتەبەر. بەم پێیە یا لەدەست شەڕە گمرگ و دەسەڵاتی ناوخۆ یا لەدەست برسیەتی و بێبەشی و نادادوەری هەڵهاتوون. کەچی نووسەران بێسڵەمینەوە و شەرمکردن لە ڕاستی، دێن و پەنابەران دەکەنەوە بە سامانی نەتەوەیەك، کە پەنابەران لەدەست دەسەڵاتەکەی، کە شوناسی نەتەوەکەیانی هەڵگرتووە و وەك نوێنەری بەرژەوەندی زۆرینەی ئەو نەتەوە قسە دەکات و هاوکات لە ژێر پەردەی ئاساییش و سەروەری ئەفسانەیی ئەو نەتەوەدا پەنابەران ڕاونراون و بە فشاری جەنگیی و ئابووریی و ڕامیاریی ئەو دەسەڵاتە ناچار بە کۆچەریبوون بوون. نووسەران دێن و له‌پێناوی خزمه‌تکردنی ئایدیۆلۆجیای بۆرجوازی (ناسیونالیزم)دا ئاوڕ لەو پەنابەرانە دەدەنەوە و دەیانەوێت بڵێن، کە له ده‌ره‌وه‌ی شوناسی ناسیونالیستی، تاك ناتوانێت خاوه‌نی پێناسه‌یه‌ك بێت. جارێکی تر لە وڵاتانی پەنادەردا خزمەتی سەروەری بۆرجوازی لە ژێر دێوجامەی نەتەوەییدا، دەکەنەوە مۆتەکەی ژیانی پڕ کولەمەرگییان و ناهێڵن لە دەرەوەی شوناسە دەستکردەکان لەتەك مرۆڤەکانی دیکه‌ی نشینگەی پەنادەر،هەڵگری شوناسی تاکایه‌تی خۆیان بن و لە بری پاگه‌نده و نۆکه‌ریی له‌ڕێی خودایی بۆ پارته‌کان، خەریکی پێگەیاندن و گەشەدان بە تواناییەکانی خۆیان بن و سوود له هه‌لێك وه‌ربگرن، که بۆیان ڕه‌خساوه.
ساڵانێکه نێوه‌ندو کۆمه‌ڵه‌ی حیزبه کوردییه‌کان له ده‌ره‌وه‌ی وڵات هه‌ڵگری وه‌زیفه‌ی دوکانێکی بازرگانین‌و زۆرینه‌ی ئه‌ندامه‌کانیشیان هێنده‌ی کاری ده‌ڵاڵی بۆ سیاسییه بالاده‌سته‌کانی کوردستان ده‌که‌ن‌و ڕێگاخۆشده‌که‌ن بۆ سپیکردنه‌وه‌ی پاره‌و گواستنه‌وه‌ی سه‌رمایه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان بۆ ده‌ره‌وه، ئه‌وه‌نده ئاگایان له خواست‌و مه‌رامه‌کانی کۆچبه‌رانی کورد نییه. ل٩٠–٩١
نووسه‌ران نه‌ك لا له ڕووی ڕاسته‌قینه‌ی ڕه‌وه‌ندی په‌نابه‌رانی کورد ناکه‌نه‌وه و نایانه‌وێت وه‌ك مرۆڤ ئاوڕ له به‌سه‌رهات و خه‌ونه‌کانیان بده‌نه‌وه، به‌ڵكو بە هه‌مان تێڕوانینی ده‌سه‌ڵات، ئه‌وه به په‌نابه‌ران ڕه‌وا نابینن، که وه‌ك تاك خۆی بناسێت و ژیان بکات، به‌پێچه‌وانه‌وه له ده‌ره‌وه‌ش ده‌یانه‌وێت بیانگێڕنه‌وه باوه‌شی ئه‌وانه‌ی که ڕاویان ناون، که له باشترین باردا دوو شت به‌رهه‌می پێناسه‌کردنه‌وه‌ی تاکی په‌نابه‌ر له‌و کۆمه‌ڵگه‌یاندا وه‌ك که‌مایه‌تییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی دابڕاو له کۆمه‌ڵگه‌کان به‌رهه‌م ده‌هێنێته‌وه؛ گروپی شۆڤێنیستی له چه‌شنی گورگه بۆره‌کان، که به‌رهه‌می سامانکردنی نه‌ته‌وه‌یی کۆچبه‌رانی تورکیه و ڕامیاری دابڕاندنی ئه‌و تاکانه‌یە له کۆمه‌ڵگه‌کان، دووه‌م به سیخوڕکردن و هه‌واڵده‌رکردنی ئه‌و تاکانه به‌نێوی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه، که خودی پارته‌کان باشتر له‌وه پێیهه‌ستاون و زۆربه‌ی تاکی کورد له‌و ڕامیارییه گڵاوه ئاڵاندووه و دراوسێ به‌سه‌ر دراوسێوه، هاوه‌ڵ به‌سه‌ر هاوه‌ڵه‌وه بووه به سیخوڕی ده‌سه‌ڵات و پارته‌کان له‌و رێگه‌وه له ئه‌وروپاش هه‌ڕه‌شه له نه‌یارانی ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان ده‌که‌ن.
په‌نابه‌رانێك که له‌ده‌ست ده‌سه‌ڵاتی بۆرجوازی کورد یا هاوچینه فه‌رمانڕه‌واکانی پێش ئه‌و هه‌ڵهاتوون و له کۆمه‌ڵگه‌ی په‌ناده‌ردا به‌جۆرێك له‌و ده‌سه‌لاتانه ڕزگارییان بووه، ئه‌گه‌ر سپاردنی ڕۆڵی شوانه‌یی به ده‌سه‌ڵاتداران نه‌بێت، ده‌بێت هانده‌ری وه‌ها چاوه‌ڕوانییه‌ك چی بێت، که هه‌ڵهاتووان چاوه‌ڕوانی به‌زه‌یی له ڕاونه‌رانیان بکه‌ن و نووسه‌ران خۆیان بکه‌نه ڕدێنسپی و شوانه ڕامیاره‌کان بۆ به‌زه‌یی پێداهاتنه‌وه به هه‌ڵهاتووان، ئامۆژگارییان بکه‌ن؟
نازانم په‌یوه‌ندی داخوازی و ئامانجه‌کانی تاکی هه‌ڵهاتووی کورد له ده‌ست جه‌نگ و برسیه‌تی و بێکاری و تیرۆر و زیندان، وه‌ك ئه‌ندام یا نیشته‌جێ له هه‌نده‌ران به به‌زه‌یی ده‌سه‌لاتی بۆرجوازی کورده‌وه چییه؟ ئه‌گه‌ر تاکێك به ته‌مای گه‌ڕانه‌وه بێت، ئه‌وه شتێکی تره و مافی خۆیه‌تی قه‌ره‌بووی زیانه‌کانی بۆ بکرێت، به‌ڵام تاکێك که به پێچه‌وانه‌وه ناگه‌ڕێته‌وه، ئه‌وا داخوازی و ئامانجه‌کانی به‌ستراون به هاتنه‌دی داخوازی و ئامانجی هاوچینه‌کانی له کۆمه‌ڵگه‌ی په‌ناده‌ردا و له‌ته‌ك ده‌وڵه‌ته دێمۆکراته ئیدئاله ئه‌وروپییه‌کانی نووسه‌راندا سه‌روکارییان هه‌یه. به‌ڵام نووسه‌ران ئه‌مه نابینن، چونکه یه‌که‌م به هه‌مان تێڕوانینی ناسیونالیسته ده‌سته‌براکانی ئه‌وروپایان، مافی یه‌کسان به په‌نابه‌ران نابینن و وه‌ك میوانێکی کاتی له‌به‌رجاویان ده‌گرن و کێشه‌کانیان به وڵاتانی لێوه‌هاتووه‌وه ده‌به‌ستنه‌وه و له کۆمه‌ڵگه‌کاندا وه‌ك ته‌نێکی نامۆ و جیاواز گۆشه‌گیریان ده‌که‌ن، دووه‌م دیسانه‌وه ئه‌مه به سوودی ده‌سته‌بژێرییه‌که‌ی خۆیان ته‌واو ده‌بێته‌وه و کۆڕی خۆیانیان پێ گه‌رم ده‌که‌ن.
تاکی هه‌ڵهاتوو له بری گه‌ڕانه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانی شوناسێكی ده‌ستکرد و ناپێویست، پێویسته له نشینگه‌ی نوێ و له‌ناو کۆمه‌ڵی په‌نابه‌ردا بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌کانی بگه‌رێت و له‌ناو ڕیزی هاوده‌ردانی خۆی له کۆمه‌ڵی په‌ناده‌ردا خۆی وه‌ك ئه‌ندامی ئه‌کتیڤ ڕێك بخات، نه‌ك پاسیڤ و گۆشه‌گیر له ته‌نگبیری ناسیونالیستیدا خۆی به‌نگ بکات و له به‌رامبه‌ردا ڕاسیزم وه‌ك ده‌سته‌برای ناسیونالیزمه‌که‌ی له خۆی هان بدات و له‌بری ململانێ و جه‌نگی ده‌سه‌ڵات، بکه‌وێته جه‌نگی هاوچینه‌کانی خۆی!
هه‌روه‌کو چۆن یه‌کێک له خه‌سڵه‌ته‌کانی سیسته‌می سیاسی کوردستان دانانی که‌سانی حیزبی‌و ناپسپۆرو نه‌شاره‌زایه له شوێنه ناسک‌و گرنگه‌کانی بڕیاری سیاسیدا، ئاواش هه‌مان دۆخ له‌ناو کورده کۆچبه‌ره‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کوردستاندا دروستکراوه، فه‌رامۆشکردنی که‌سانی پسپۆڕو ئه‌کادیمی ناحیزبی له‌ده‌ره‌وه‌وه‌ی وڵات، درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌یه که حیزبه کوردییه‌کان له‌ناوه‌وه‌ی وڵات به‌رهه‌مهێناوه. ل٩١
ئه‌گه‌ر سه‌رنجی پشته‌وه‌ی ئه‌و ڕستانه بده‌ین، ده‌بینین، دیسانه‌وه شیوه‌نی هه‌ریسه‌که‌یه و ده‌سته‌بژێرێك که پێیوایه ته‌نیا ئه‌و شایسته‌ی کارمه‌ندی و به‌ڕێوه‌به‌ری کۆنسوڵییه‌کانی ده‌سه‌ڵاته له ئه‌وروپا، خۆی به به‌شخوراو ده‌زانێت، ئه‌گینا بڕواناکه‌م مه‌به‌ستیان له‌و په‌نابه‌ره به‌دبه‌ختانه بێت، که ڕۆژانه ٦ –١٢ کاتژێر به که‌مترین کرێ و مافه‌وه کار ده‌که‌ن. نووسه‌ران هه‌روه‌ك چۆن له ناوه‌وه شیوه‌نی هه‌ریسه‌ی به‌شداری ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن، هه‌روا له ده‌ره‌وه‌ش شیوه‌نی به‌ده‌ستهێنانی پۆسته‌کانی نێو کۆنسوڵێیه‌کان ده‌که‌ن. ئەوان کە خەونە بەرتەریخوازانەکانیان وەك دەستەبژێری “ڕۆشنبیر“ی کورد لە کۆمەڵگە پەنادەرەکاندا مسۆگەر ناکرێن، دەخوازن بە بەهرەمەندبوون لە ژیانی ئەوروپا، لە ده‌سه‌ڵاتی نەتەوەییاندا پلەپایەی باڵا بەدەست بهێنن و بەو جۆرە خۆیان لە خوار ده‌سه‌ڵاتدارە نەخوێندەوار و سەرتیپە “ناڕۆشنبیرەکان” نەبینن و موچەکانیان لەوانەوە وەرنەگرن.
بێبه‌شکردنی ئه‌م چه‌ند سه‌دهه‌زار ده‌نگه له هه‌ڵبژاردن‌و له بڕیاری سیاسی له‌وڵاته‌که‌یاندا، مانای له‌ده‌ستدانی گه‌نجینه‌یه‌کی گه‌وره‌ی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردو کزکردن‌و لاوازکردن‌و له‌ناوبردنی هه‌ستی په‌یوه‌ندارێتی‌و به‌رپرسیارێتی ئه‌م گروپه‌یه بۆ نیشتمان‌و مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌کانی. ل٩٢
لە سایە سەروەریدا نیشتمان، بێجگه له گۆڕی خه‌ونه‌کانمان هیچیتر نییه. نووسه‌ران داوای مافێك (مافی دەنگدان) بۆ پەنابەران دەکەن، کە زۆرێك له پەنابەران لە وڵاتانی پەنادەردا هەیانە و نەك تەنیا ئەوان وەك پەنابەر و مرۆڤی پلەدوو، بەڵکو سەد ساڵ دەبێت کە خودی هاوچینەکانیشیان لە وڵاتانی پەنادەردا نەیانتوانیوە هیچی پێ بگۆڕن. ئەوەی ئەوان بۆ په‌نابه‌رانی داخوازی ده‌که‌ن، ماف نییه، به‌ڵکو سوودبردنه له ده‌نگیان بۆ لیستێکی دیاریکراو، که ده‌یویست سه‌رمایه‌گوزاری ڕامیاریی له‌سه‌ر دەنگی په‌نابه‌ران بکات. وه‌ك پێشینان وتویانه، ئه‌گه‌ر ده‌نگدان شتێکی بگۆڕیایه، ئه‌وا هه‌م نووسه‌ران که فرمێسك بۆ په‌نابه‌ران ده‌ڕێژن، ئه‌و مافه‌یان به نه‌خوێنده‌واران “خۆیان واته‌نی مێگه‌ل” ڕه‌وا نه‌ده‌بینی و هه‌م ده‌سه‌ڵات قه‌ده‌خه‌ی ده‌کرد!
داواکردنی وەها مافێك بۆ پەنابەران، گاڵتەکردنە بە هۆشمەندی پەنابەران، مەگەر دەنگدان و دەنگدەران چ لە ئەوروپا و ئەمەریکا چ لە وڵاتانی وەك هەرێمی کوردستان توانیوەیانە هیچ بگۆڕن، تاکو چەند هەزار پەنابەرێکی بەدبەخت و هەڵاتوو لەو دوورەوە بتوانن بە کارتێکی پڕ سووکایەتی بە ویست و خەونی مرۆڤەکان، بتوانن چەتەگەرەی و سەرکوتگەری و مشەخۆری بۆرجوازی کوردی بگۆرن؟
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/24
Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u çwarem
Ewey gorranekanî dway raperrînî bêmanaw bênrix kirdwe peresendinî radey bêmtmanneyî xellke bew nuxbeyey planî geşekirdnû pêşkewtinî kurdistan dadenêt, çunke brrî zyadî saman çote xizmet nuxbeyekî bçukû bîrokratû xêllgera. L86
Nûseran bas le hoy bêwatabûn û bênrixbûnî gorranekanî paş raperrîn deken, ewan ke bas le raperrîn deken, wek raperrînêkî serkewtû basî deken û desellatî borcwazî kurdîş be berhemî raperîn dadenên. Bellam ewey le korrew û guftugo û hudney berey kurdistanî û raperrînî duwem û damirrkanewey leser destî lêjnekanî berey kurdistanî û be’si û dwacar hatne ser textî (pidk) û (înk)da dîtman, wênayekî tewaw pêçewaney wênekêşanekey nûserane bo raperrîn. Çunke le raperrînî cemawerî xellkanî jêrdest û nedarî ‘îraqda daçllekanî nexşekêşeranî şerrî kendawî duwem û bêpayyey cemawerî berey kurdistanîman dît, hellkirdnî glopî sewz lelayen emerîka û hawpeymananîyewe bo rjêmî têkişkawî borcwazî be’s, ke çend rojêk pêş korrew letek berey kurdistanî be dyarîkrawî( înk) û (pidk)da le keynubeyinda bûn û kşanewey hêzekanî berew gerranewey hêze têkişkawekanî be’si û korrew û pirşubllawî rîzî cemawerî raperrîw wek hengawe seretayyekanî têkişkanî raperrîn û hatne ser desellatî (înk) û (pidk) wek dû hêzî serekî borcwazî kurd, aşkratrîn rûdawekanî ew rojgare bûn û bew core raperrînî cemawerî xellkî ‘îraq le pîlanêkî çendlayeney hawpeymanîy dewlletekanî nawçeke û mîrî ‘îraq û berey kurdistanîda serkut dekrêt. Bêwatabûn û bênrixbûnî gorranekan bo xellkî azadîxwaz û şorrşigêrr a lêre bedwawe destipêdekat, eweş asayîtrîn kardanewey xellke beramber borcwazî taze bedesellatgeyîştû! (more…)
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٤
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وچواره‌م
ئه‌وه‌ی گۆڕانه‌کانی دوای ڕاپه‌ڕینی بێماناو بێنرخ کردوه په‌ره‌سه‌ندنی راده‌ی بێمتماننه‌یی خه‌ڵکه به‌و نوخبه‌یه‌ی پلانی گه‌شه‌کردن‌و پێشکه‌وتنی کوردستان داده‌نێت، چونکه بڕی زیادی سامان چۆته خزمه‌ت نوخبه‌یه‌کی بچوک‌و بیرۆکرات‌و خێڵگه‌را. ل٨٦
نووسه‌ران باس له هۆی بێواتابوون و بێنرخبوونی گۆڕانه‌کانی پاش ڕاپه‌ڕین ده‌که‌ن، ئه‌وان که باس له ڕاپه‌ڕین ده‌که‌ن، وه‌ك راپه‌ڕینێکی سه‌رکه‌وتوو باسی ده‌که‌ن و ده‌سه‌ڵاتی بۆرجوازی کوردیش به به‌رهه‌می ڕاپه‌رین داده‌نێن. به‌ڵام ئه‌وه‌ی له کۆڕه‌و و گوفتوگۆ و هودنه‌ی به‌ره‌ی کوردستانی و ڕاپه‌ڕینی دووه‌م و دامڕکانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌ستی لێژنه‌کانی به‌ره‌ی کوردستانی و به‌عس و دواجار هاتنه سه‌ر ته‌ختی (پدک) و (ینک)دا دیتمان، وێنایه‌کی ته‌واو پێچه‌وانه‌ی وێنه‌کێشانه‌که‌ی نووسه‌رانه بۆ ڕاپه‌ڕین. چونکه له ڕاپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵکانی ژێرده‌ست و نه‌داری عیراقدا داچڵه‌کانی نه‌خشه‌کێشه‌رانی شه‌ڕی که‌نداوی دووه‌م و بێپاییه‌ی جه‌ماوه‌ری به‌ره‌ی کوردستانیمان دیت، هه‌ڵکردنی گلۆپی سه‌وز له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانییه‌وه بۆ ڕژێمی تێكشکاوی بۆرجوازی به‌عس، که چه‌ند ڕۆژێك پێش کۆڕه‌و له‌ته‌ك به‌ره‌ی کوردستانی به دیاریکراوی( ینک) و (پدک)دا له که‌ینوبه‌یندا بوون و کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی به‌ره‌و گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه تێکشکاوه‌کانی به‌عس و کۆڕه‌و و پرشوبڵاوی ڕیزی جه‌ماوه‌ری ڕاپه‌ڕیو وه‌ك هه‌نگاوه سه‌ره‌تاییه‌کانی تێكشکانی ڕاپه‌ڕین و هاتنه سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی (ینک) و (پدک) وه‌ك دوو هێزی سه‌ره‌کی بۆرجوازی کورد، ئاشکراترین ڕووداوه‌کانی ئه‌و ڕۆژگاره بوون و به‌و جۆره ڕاپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵكی عیراق له پیلانێکی چه‌ندلایه‌نه‌ی هاوپه‌یمانیی ده‌وڵه‌ته‌کانی ناوچه‌که و میری عیراق و به‌ره‌ی کوردستانیدا سه‌رکوت ده‌کرێت. بێواتابوون و بێنرخبوونی گۆڕانه‌کان بۆ خه‌ڵکی ئازادیخواز و شۆڕشگێڕ ئا لێره به‌دواوه ده‌ستپێده‌کات، ئه‌وه‌ش ئاساییترین کاردانه‌وه‌ی خه‌ڵکه به‌رامبه‌ر بۆرجوازی تازه به‌ده‌سه‌ڵاتگه‌ییشتوو! (more…)
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/23
hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u sêyem
Şeşem: le sayey xolawazkirdnî sitratîjyetewe bo syasetî geşesendin û berewpêşçûnî sitratîjî
Çakirdnewey têrrwanînî helle
Bo mesey geşesendin le kurdistanda L80
Le sîstemî sermayedarîda û lem serdemey xêrayî cîhangîrî û rmanî snûre nasîwnalîstîyekanî borcwayda îtir ştêk nîye û namênêtewe, ke nêwî sitratêjî nîştmanî û neteweyî bêt. Wek dezanîn ewey benêwî netewewe pagendey ew sitratîcey le sedey hejde û nozde û bîstda kirduwe, tenya borcwazî desellatixwaz û pawanger buwe. Çunke tenya nasîwnalîzm wek aydyolocyayek deytwanî xizmet be cêgîrkirdnî desellatî sertapagîrî borcwazî le beramber desellate herêmîyekan ya dagîrgeranda bkat, îtir ew desellate dwatir lejêr nêwî dîktatorî prrolîtaryada bûbêt ya lejêr nêwî desellatî neteweyî û dêmokrasî parlemanîda bûbêt, hîç le dewlletgerayî nasîwnalîzm û çepawillgerîy û mşexorîy borcwazî serwer le jêr dêwcamey neteweyîda nagorrêt. Eger çî yek dû sede efsaney neteweyîbûnî berjewendîye hawbeşekanî takî komellge brewî hebû, letek twanewey blokî bolşevîkîda cemserî bazarazad baştir û zyatir bwarî bezandinî snûrekanî bo derrexsêt û kompanya û bank û leşkre cîhangrekanî em ser ta ew serî dunya dekewne teratên û bîrî serbexoyî neteweyî û abûrî neteweyî û bankî nîştmanî (dewlletî) deçne mozexaney qonaxêkî beserçûy sermayedarîyewe.
Her boye qsekirdin le sitratîcî neteweyî debête hewllî gyanbeberdakirdnewey xewne neteweyye momyakrawekan û çîtir desellate nawçeyyekan pêwîstyan be pagendey lew core nîye û le beramberda tenya hewllî arayîşkirdnî ruxsarî dzêwî bank û kompanya cîhanluşekan deden, ke nûseran lem ser ta ew serî nûsînekeyan bo tenya carêkîş neyanwêrawe xoyan le qerey weha babetêkî tabû bden. Bellku bo rakêşanî dengî takî xoşbawerr be sinduqekanî dengdan bo lîstêk, hewllî wrrênekirdnewey efsane neteweyyekanî sedey nozde deden. Ewan dezanin le sayey cîhangîrî bazaazadekey nîolîbrallîzimda tenya yek sitratîc detwanêt letek dagîrkarî modêrn hellbkat, ewîş sitratîcî nawende cîhanîye çepawillgerekane û bes. Îtir qsekirdin le sitratîcî neteweyî û nîştmanîy serbexo, buwete xewnî ew kîje mnallaney ke lejêr karayî bawksalarîda pêyanwabû be letwanadabûnî maçkirdnî anîşkî xoyan ya girtnî pelkezêrrîne debne kurr.
Çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/23
hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî bîst u sêyem
Şeşem: le sayey xolawazkirdnî sitratîjyetewe bo syasetî geşesendin û berewpêşçûnî sitratîjî
Çakirdnewey têrrwanînî helle
Bo mesey geşesendin le kurdistanda L80
Le sîstemî sermayedarîda û lem serdemey xêrayî cîhangîrî û rmanî snûre nasîwnalîstîyekanî borcwayda îtir ştêk nîye û namênêtewe, ke nêwî sitratêjî nîştmanî û neteweyî bêt. Wek dezanîn ewey benêwî netewewe pagendey ew sitratîcey le sedey hejde û nozde û bîstda kirduwe, tenya borcwazî desellatixwaz û pawanger buwe. Çunke tenya nasîwnalîzm wek aydyolocyayek deytwanî xizmet be cêgîrkirdnî desellatî sertapagîrî borcwazî le beramber desellate herêmîyekan ya dagîrgeranda bkat, îtir ew desellate dwatir lejêr nêwî dîktatorî prrolîtaryada bûbêt ya lejêr nêwî desellatî neteweyî û dêmokrasî parlemanîda bûbêt, hîç le dewlletgerayî nasîwnalîzm û çepawillgerîy û mşexorîy borcwazî serwer le jêr dêwcamey neteweyîda nagorrêt. Eger çî yek dû sede efsaney neteweyîbûnî berjewendîye hawbeşekanî takî komellge brewî hebû, letek twanewey blokî bolşevîkîda cemserî bazarazad baştir û zyatir bwarî bezandinî snûrekanî bo derrexsêt û kompanya û bank û leşkre cîhangrekanî em ser ta ew serî dunya dekewne teratên û bîrî serbexoyî neteweyî û abûrî neteweyî û bankî nîştmanî (dewlletî) deçne mozexaney qonaxêkî beserçûy sermayedarîyewe.
Her boye qsekirdin le sitratîcî neteweyî debête hewllî gyanbeberdakirdnewey xewne neteweyye momyakrawekan û çîtir desellate nawçeyyekan pêwîstyan be pagendey lew core nîye û le beramberda tenya hewllî arayîşkirdnî ruxsarî dzêwî bank û kompanya cîhanluşekan deden, ke nûseran lem ser ta ew serî nûsînekeyan bo tenya carêkîş neyanwêrawe xoyan le qerey weha babetêkî tabû bden. Bellku bo rakêşanî dengî takî xoşbawerr be sinduqekanî dengdan bo lîstêk, hewllî wrrênekirdnewey efsane neteweyyekanî sedey nozde deden. Ewan dezanin le sayey cîhangîrî bazaazadekey nîolîbrallîzimda tenya yek sitratîc detwanêt letek dagîrkarî modêrn hellbkat, ewîş sitratîcî nawende cîhanîye çepawillgerekane û bes. Îtir qsekirdin le sitratîcî neteweyî û nîştmanîy serbexo, buwete xewnî ew kîje mnallaney ke lejêr karayî bawksalarîda pêyanwabû be letwanadabûnî maçkirdnî anîşkî xoyan ya girtnî pelkezêrrîne debne kurr.
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٣
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وسێیه‌م
شه‌شه‌م: له سایه‌ی خۆلاوازکردنی ستراتیژیه‌ته‌وه بۆ سیاسه‌تی گه‌شه‌سه‌ندن و به‌ره‌وپێشچوونی ستراتیژی
چاکردنه‌وه‌ی تێڕوانینی هه‌ڵه بۆ مه‌سه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن له کوردستاندا ل٨٠
له سیسته‌می سه‌رمایه‌داریدا و له‌م سه‌رده‌مه‌ی خێرایی جیهانگیری و ڕمانی سنوورە ناسیونالیستییەکانی بۆرجوایدا ئیتر شتێك نییه و نامێنێته‌وه، که نێوی ستراتێژی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی بێت. وه‌ك ده‌زانین ئه‌وه‌ی به‌نێوی نه‌ته‌وه‌وه پاگه‌نده‌ی ئه‌و ستراتیجه‌ی له سه‌ده‌ی هەژدە و نۆزده و بیستدا کردووه، ته‌نیا بۆرجوازی دەسەڵاتخواز و پاوانگەر بووه. چونکە تەنیا ناسیونالیزم وه‌ك ئایدیۆلۆجیایه‌ك ده‌یتوانی خزمه‌ت به جێگیرکردنی ده‌سه‌ڵاتی سه‌رتاپاگیری بۆرجوازی له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵاته هه‌رێمییه‌کان یا داگیرگه‌راندا بکات، ئیتر ئه‌و ده‌سه‌ڵاته دواتر له‌ژێر نێوی دیکتاتۆری پڕۆلیتاریادا بووبێت یا له‌ژێر نێوی ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی و دێمۆکراسی پارله‌مانیدا بووبێت، هیچ لە دەوڵەتگەرایی ناسیونالیزم و چەپاوڵگەریی و مشەخۆریی بۆرجوازی سەروەر لە ژێر دێوجامەی نەتەوەییدا ناگۆڕێت. ئەگەر چی یەك دوو سەدە ئەفسانەی نەتەوەییبوونی بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی تاکی کۆمەڵگە برەوی هەبوو، له‌ته‌ك توانه‌وه‌ی بلۆکی بۆلشه‌ڤیکیدا جه‌مسه‌ری بازارئازاد باشتر و زیاتر بواری به‌زاندنی سنووره‌کانی بۆ ده‌ڕه‌خسێت و کۆمپانیا و بانك و له‌شکره جیهانگره‌کانی ئه‌م سه‌ر تا ئه‌و سه‌ری دونیا ده‌که‌ونه ته‌راتێن و بیری سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی و ئابووری نه‌ته‌وه‌یی و بانکی نیشتمانی (دەوڵەتی) ده‌چنه مۆزه‌خانه‌ی قۆناخێکی به‌سه‌رچووی سه‌رمایه‌دارییه‌وه.
هه‌ر بۆیه قسه‌کردن له ستراتیجی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێته هه‌وڵی گیانبه‌به‌رداکردنه‌وه‌ی خه‌ونه نه‌ته‌وه‌ییه مۆمیاکراوه‌کان و چیتر ده‌سه‌ڵاته ناوچه‌ییه‌کان پێویستیان به پاگه‌نده‌ی له‌و جۆره نییه و له به‌رامبه‌ردا تەنیا هه‌وڵی ئاراییشکردنی ڕوخساری دزێوی بانك و کۆمپانیا جیهانلوشه‌کان ده‌ده‌ن، که نووسه‌ران له‌م سه‌ر تا ئه‌و سه‌ری نووسینه‌که‌یان بۆ ته‌نیا جارێکیش نه‌یانوێراوه خۆیان له قه‌ره‌ی وه‌ها بابه‌تێکی تابوو بده‌ن. به‌ڵکو بۆ ڕاکێشانی ده‌نگی تاکی خۆشباوه‌ڕ به سندوقه‌کانی ده‌نگدان بۆ لیستێك، هه‌وڵی وڕێنه‌کردنه‌وه‌ی ئه‌فسانه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی سه‌ده‌ی نۆزده ده‌ده‌ن. ئه‌وان ده‌زانن له سایه‌ی جیهانگیری بازائازاده‌که‌ی نیئۆلیبراڵیزمدا ته‌نیا یه‌ك ستراتیج ده‌توانێت له‌ته‌ك داگیرکاری مۆدێرن هه‌ڵبکات، ئه‌ویش ستراتیجی ناوه‌نده جیهانییه چەپاوڵگەرەکانه و به‌س. ئیتر قسه‌کردن له ستراتیجی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیی سه‌ربه‌خۆ، بووه‌ته خه‌ونی ئه‌و کیژه مناڵانه‌ی که له‌ژێر کارایی باوکسالاریدا پێیانوابوو به له‌توانادابوونی ماچکردنی ئانیشکی خۆیان یا گرتنی په‌لکه‌زێڕینه، ده‌بنه کوڕ. (more…)
چاوپۆشینێك لە ئێستا و تراجیدیایەك بۆ سبەی/٢٣
هەژێن
سەرنجداندنێکی ڕەخنەیی له پەرتووکۆکەی “نیگایەك لە ئێستا و خەونێك بۆ سبەی”ی مه‌ریوان وریا، ئاراس فه‌تاح، به‌ختیار عه‌لی، ڕێبین هه‌ردی/ بەشی بیست‌وسێیه‌م
شه‌شه‌م: له سایه‌ی خۆلاوازکردنی ستراتیژیه‌ته‌وه بۆ سیاسه‌تی گه‌شه‌سه‌ندن و به‌ره‌وپێشچوونی ستراتیژی
چاکردنه‌وه‌ی تێڕوانینی هه‌ڵه بۆ مه‌سه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن له کوردستاندا ل٨٠
له سیسته‌می سه‌رمایه‌داریدا و له‌م سه‌رده‌مه‌ی خێرایی جیهانگیری و ڕمانی سنوورە ناسیونالیستییەکانی بۆرجوایدا ئیتر شتێك نییه و نامێنێته‌وه، که نێوی ستراتێژی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی بێت. وه‌ك ده‌زانین ئه‌وه‌ی به‌نێوی نه‌ته‌وه‌وه پاگه‌نده‌ی ئه‌و ستراتیجه‌ی له سه‌ده‌ی هەژدە و نۆزده و بیستدا کردووه، ته‌نیا بۆرجوازی دەسەڵاتخواز و پاوانگەر بووه. چونکە تەنیا ناسیونالیزم وه‌ك ئایدیۆلۆجیایه‌ك ده‌یتوانی خزمه‌ت به جێگیرکردنی ده‌سه‌ڵاتی سه‌رتاپاگیری بۆرجوازی له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵاته هه‌رێمییه‌کان یا داگیرگه‌راندا بکات، ئیتر ئه‌و ده‌سه‌ڵاته دواتر له‌ژێر نێوی دیکتاتۆری پڕۆلیتاریادا بووبێت یا له‌ژێر نێوی ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی و دێمۆکراسی پارله‌مانیدا بووبێت، هیچ لە دەوڵەتگەرایی ناسیونالیزم و چەپاوڵگەریی و مشەخۆریی بۆرجوازی سەروەر لە ژێر دێوجامەی نەتەوەییدا ناگۆڕێت. ئەگەر چی یەك دوو سەدە ئەفسانەی نەتەوەییبوونی بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی تاکی کۆمەڵگە برەوی هەبوو، له‌ته‌ك توانه‌وه‌ی بلۆکی بۆلشه‌ڤیکیدا جه‌مسه‌ری بازارئازاد باشتر و زیاتر بواری به‌زاندنی سنووره‌کانی بۆ ده‌ڕه‌خسێت و کۆمپانیا و بانك و له‌شکره جیهانگره‌کانی ئه‌م سه‌ر تا ئه‌و سه‌ری دونیا ده‌که‌ونه ته‌راتێن و بیری سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی و ئابووری نه‌ته‌وه‌یی و بانکی نیشتمانی (دەوڵەتی) ده‌چنه مۆزه‌خانه‌ی قۆناخێکی به‌سه‌رچووی سه‌رمایه‌دارییه‌وه.
هه‌ر بۆیه قسه‌کردن له ستراتیجی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێته هه‌وڵی گیانبه‌به‌رداکردنه‌وه‌ی خه‌ونه نه‌ته‌وه‌ییه مۆمیاکراوه‌کان و چیتر ده‌سه‌ڵاته ناوچه‌ییه‌کان پێویستیان به پاگه‌نده‌ی له‌و جۆره نییه و له به‌رامبه‌ردا تەنیا هه‌وڵی ئاراییشکردنی ڕوخساری دزێوی بانك و کۆمپانیا جیهانلوشه‌کان ده‌ده‌ن، که نووسه‌ران له‌م سه‌ر تا ئه‌و سه‌ری نووسینه‌که‌یان بۆ ته‌نیا جارێکیش نه‌یانوێراوه خۆیان له قه‌ره‌ی وه‌ها بابه‌تێکی تابوو بده‌ن. به‌ڵکو بۆ ڕاکێشانی ده‌نگی تاکی خۆشباوه‌ڕ به سندوقه‌کانی ده‌نگدان بۆ لیستێك، هه‌وڵی وڕێنه‌کردنه‌وه‌ی ئه‌فسانه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی سه‌ده‌ی نۆزده ده‌ده‌ن. ئه‌وان ده‌زانن له سایه‌ی جیهانگیری بازائازاده‌که‌ی نیئۆلیبراڵیزمدا ته‌نیا یه‌ك ستراتیج ده‌توانێت له‌ته‌ك داگیرکاری مۆدێرن هه‌ڵبکات، ئه‌ویش ستراتیجی ناوه‌نده جیهانییه چەپاوڵگەرەکانه و به‌س. ئیتر قسه‌کردن له ستراتیجی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیی سه‌ربه‌خۆ، بووه‌ته خه‌ونی ئه‌و کیژه مناڵانه‌ی که له‌ژێر کارایی باوکسالاریدا پێیانوابوو به له‌توانادابوونی ماچکردنی ئانیشکی خۆیان یا گرتنی په‌لکه‌زێڕینه، ده‌بنه کوڕ. (more…)