çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/ 11

hejên

serincdandnêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî

beşî yazdehem

aşnakirdnewey syasekanî ême be behakanî mrovû rêzgirtnî, yekêke le pêdawîstîye here gringekanî dunyay ême. L27

berrastî nûseran xoyan le gêlî deden ya xellk be gêll dezanin û bew core wa nîşan deden, ke lew birrwayedan seranî kurd bew xewnaney ewan, aşna nîn! min hawkêşeke pêçewane debînim, ewe mrovî kurd û takî komellgey kurdistane, ke debêt be beha û maf û xwast û twana û wîstî xoy aşnabêt, nek pêçewanekey! çunke katêk ke tak xoy bnasêt û bitwanêt rêwişwênî xoy le komellge û peywendîye abûrîy û ramyarîy û komellayetîyekanda dyarî bkat, ewsa debînîn, ke çon le huşyarî komellda bûnî serkirde û desellat debne bêrrêzî be xudî mrov!

nûseran leser ew bnemayey ke pêyanwaye zorîney xellk “mêgel -xoyan watenî” cêgey bezeyî û destgîruîyn û lewe kemtrin, ke twanay aşnabûnyan be mafî xoyan hebêt, boye wek qeşekan le tewawî nûsînekeyanda rûy demyan desellatdarane û daway bezeyî û lakirdnewe le mafî mrovyan lêdeken. serçawey weha têrrwanêk bo berterîdan bexoyan wek destebjêrêkî roşinbîr degerrêtewe. ewan huşyarî be behrey xudadawî dezanin û zorîne lewe kemtir seyr deken, ke twanay aşnabûn û huşyarbûneweyan hebêt. ewan bawerryan bewe heye, ke azadî dedrêt û bexşîşî serwerane, rêz û beha leser bnemay nîştmandarêtî û lelayen serweranewe be ême dedrên.
wek wtim, bûnî desellatdar bêrrêzîye be bêdesellat û leweş bêrrêzî tir eweye, ke bêdesellat lewe kem aweztir û bêhêztir bzanrêt, ke twanay xorrizgarkirdin lew barey hebêt û le beramber eweda daway bezeyî le deselatdaran bkey, ke rêz bo bêdesellatan bgêrrnewe û wek segî berderge êske-mafyan bo frrê bden. le serûy hemû ew bêrrîyanewe û xraptir le hemûyan amojgarîkirdnî çewsênerane, bewey ke rêz le çewsawekanyan bigrin. çunke nûseran djî serwerî mrov beser mrovewe nîn, bellku xerîkî amojgarîkirdnî serweranin, bewey dillnerm û bebezeyî û maqull bin. emeş pêwîstî be erkkêşanî nûseran nîye û qsegeranî torat û încîl û quran hezaran sall lewewber bew kare hestawn û berencamî koşşekeşyan tenya xoşbawerrkirdin û çawerrwanrragirtnî çewsawan buwe le çawerrwanî hatnî weha roj û weha serwerêkda ke bezeyî pêyanda bêtewe.

wek çon rîforme lew ‘eqillyete syasîyeda ke desellatdar bepîrozu xellk be bûnewerêkî xakîû ple dû û ple sê dadenêt L27

ewî lewe negeyîştbêt, ke bûnî desellatdar xoy le xoyda bûnî bêdesellat û pledûy jêrdesteyî deselatbeserdakrawan degeyênêt, debêt le çawerrwanî (muhemedî mehdî ya geranewey mesîh)daserxewêk bişkênêt! bêguman ew yasayey ke tewawî opozsyon be çep û rastewe daway serwerbûnî deken, erkî serekî pîrozkirdnî desellate û deselat le klîsawe ta parleman, herdem brîtî buwe le pîrozî û serûxellkîbûn. be ray min, ewî le komellgey çînayetîda hest be pledûîy ya pleçendî xoy nekat, ewa ya deselatdare ya kotekî destî desellatdar û eger lem duwaneş beder bêt, ewa kesêkî nahuşyar û xoşbawere be azadî le sayey serwerîda!

gorrînî mrov? ewî ke bitwanêt takêk bgorrêt, yekem, tenya wîst (îrade) û amadeyî xoyetî û duwem, gorrînî jêrrxanî peywendîye komellayetîyekane, ke kultûr û rêwişwênî mrovîş degorrît. ewaney ke beteman mrovî kurd bgorrn, pê bzanin ya na, xerîkin mrovî kurd wek kerakterî naw yarîye kompîwterîyekan temaşardeken, ke hemû kat detwanrêt lew snûreda ke darrêjerî (xwawendekey) kodî yarîyeke, dyarîkirduwe, bbizwênrên ya eweta le yarîyekî taze ya nwêkraweydaçend hengawêk wawetir brron. bellam “cenrall froke berzifrrekant, kemukurîyekî giçkeyan heye, pêwîstyan be frrokewane û ewîş bîr dekatewe!”[5]. griftî gorranixwazîyekey nûseranîş lewedaye, le serçeşmey wzey gorran naagan, ke le xudî takekanda helldequllêt û lewêwe ke tak letek dyardekanî dewruberî dekewête nakokî û berengarbûnewe, eweş berencamî huşyarîyeke, ke xudî tak le rewtî kar û jyan û têkoşanî rojaneyda bedestî dehênêt, nek ewey ke pêmanwabêt, huşyarî derman û hetwanî destkirdnî destebjêrîy roşinbîranî hekîme, takî nahuşyar be wergirtin û xwardnî dekate berhellistkarî deselatdare vîrusekan!

ewey takî huşyar detwanêt encamî bdat, gorrînî mrove nîye, bellku beagahênanî takî destemoye le twanadarî û karayî wîstî xoy, lewey ke em dunya pêçewaneye leser hêllî nahuşyarî ew desûrêt û her kat ew beaga hat, îtir leşkirgekan çoll debin û froke û topxanekan lekardekewn û endamparleman û serokekanîş le zibllî rojaney xoyanda bogen deken!

zor gringîşe ke mrov wek rohêkî azad bbînrêt. lêrewe rohî dîmukrasîyet brîtîye le gwêgirtin le hawllatî, brîtîye le têgeyiştin le brînû zamekanû hestekanî L28

gyanî azad le bûnewerî azadendêşdaye û dêmokrasîyek (ewey ke nûseran mebestyane) brîtîye nîye le gwêgirtin, bellku brîtîye le lexiştebirdnî xellk, eger dêmokrasî parlemanî brîtî buwaye le gwêgirtin le tak û têgeyiştin le zam û brînekanî, ewa debû çend sed sallêk lewewber, desellat nemaba û herweha cîhan dû cengî cîhanî û hezaran cengî herêmî û nawxoyî û cînosayd û apartayd û çekî etomî û kîmyayî û wêranî hezaran şar û milyonan gund û bekomellkuştnekan nedebûne yadawerî le deselatdamanewey borcwakan!

le barey azadîyewe, be pêçewaney ewaney pêyanwaye desellatdaran tewaw azadin, desellatdaran û sermayedaran bebê pasewanî nahuşyaraney take jêrdestekanyan, natwanin wek takêkî asayî bbizwên û komellayetî bin û le sêberî xoşyan detrisn û silldekenewe, her ew sillkirdnewe û tirse, bo retkirdnewey serwerî û berterî bese, ke le dunyay çyanyetîda nek tenya berhemhêneran û bêbeşan azad nîn, bellku desellatdaranîş natwanin azadîyekî sruştî û mroyyaneyan hebêt, ewey ke wirdegîranêk, desellatdaran be azad dezanin, tenya azadî desellatdarane le serkutkirdnî neyaranyan, egîna hîç satêk le dllerrawkêy huşyarbûnewey jêrdestanyan, rizgaryan nabêt û wek sêberî merg wa be dwayanewe. kesanêk ke xoyan azadîyekî komellayetîyan nebêt, îtir çon detwanin kar bo komellayetîkirdnewe û giştîkirdnewey azadî bken. eme bêcge lewey ke hîç hêzêk nîye û nabêt, ke twanay rizgarkirdnî koyleyekî hebêt, eger ew koyleye bexoy le naxî xoyda şorrşî rizgarbûnî le çing polîs û supa û serwerekanî naxî berpa nekirdbêt.

eger azadkirdnî koylanî sîstemeke be bangewaz û raberî em û ew bbuwaye, debû letek her hengawêkî serweran beramber jêrdestanyan, şeqamekan bbûnayete sengerî cengî rizgarî. bellam bedaxewe mrovekan tenya be bendekanî yasa û lûley çekekan ranegîrawn, bellku be hezaran daw û callcallokey komellayetî û abûrîy û aydîlocî be sîstemekewe bestrawnetewe û le naxî her koyleyekda xwayek û deyan serok û sedan dadge û hezaran raber û milyonan pasewan çeqênrawn û fermanrrewayî deken û wîst û hez û pirsyar le takda kwêr dekenewe. azadbûnî mrov şorrşêkî pêwîste, ke hemû ew btane le naxî mrovekanda, le peywendîye komellayetîyekanda, le pêdawîstîyekanî jyanda bişkênêt û hengaw be hengawî ruxandin, komellge û takekanî azadane perwerde bkatewe, eweş erkîy şorrşî komellayetîye nek bezeyî roşinbîr û parlemantar û serok û rawêjkarekanî û pyawçakanî mizgewt û danişgekan!

lay mrovî azadendêş bezeyî pêdahatnewe tenanet be ajellîşda nîşaney sûkayetîye be behay bûnewerî ajelleke, çi cay be mrovêk bgat, ke wawetir le twanay bûnewerekanî dîke twanay berhemhênan û bîrkirdnewe û gorrînî dewruberî xoy heye. nûseran le quçkey desellat û destebjêrîyewe bezeyyan be êmey brîndarda dêtewe û dawa le brîndargeranman deken, ke brînekanman sarêj bken ya le dûy cêgrewey besoz bo deselatdaranî êsta degerrên. lûtberzî destebjêr sereta beramber bûnewerekanî tir, ke bê beha û bçûkyan debînin û paşan be xudî mrov ke wek kenîse û mizgewtekan be gwêmanda deden ” êwey brîndar bo sarrêjî brînekantan, çawerrêy firyadrresêk bin, ke ême boman dyarî kirdûn, çunke be xotan lêweşaweyî ew karetan tîdaye nîye, êwe be jêrdesteyî û paşkoyî desellatdaran sza drawn”!

lerrastîda damezrandnî dezgay ehlî, ektîvkirdnî komellgay medenî, dawetkirdnî rêkixrawe byanîyekanî parastnî mafî mrov bo çawdêrkirdnî raftarî desellat beramber be mrove sadekan, darriştnî sîstmêk le mamellekirdnî exlaqîû qanunî le nêwan fermanberî û dewlletû hawllatîda, mercî serekî asayîbûnewey peywendî nêwan desellatû hawllatîye. L28

eger serincî ew mîkanîzmane bdeyn, ke nûseran pêşnyaryan deken, tenya le bêjingdanî aw dête berçaw. nedîtnî ewey ke grift le mîrîybûn û le svîlînebûnî damudezgekanda nîye, bellku le sîstemêkdaye ke pêkhatey serekî pêkdehênêt. paşan ew rêkixrawe byanyane kamenen, ke birryare çawdêrî nadadwerîyekan bken, le katêkda ke desellatdaranî kurd şagirdî drustikrawî ew rêkixrawanen, ke benêwî xizmetguzarîyewe jêrekî nexşe û planî kompanîye cîhanluşekan pyade deken?

bûnewerî xakî pledû, mrove sadekan kên û çîn, wata û pêdawîstî em awellnawe taze dahênrawaney roşinbîranî destebjêr, le çîdaye? be têgeyiştnî min, dahênan û bekarbirdnî em awellnawane, ya bo xoladane le bekarbirdnî awellnawe drust û hemîşe amadekanî komellgey çînayetî “jêrdest” û “bêsermayekan”, ya be heman têrrwanînî kenîse û dewllet, mrovgelî bêdesellat bebûnêkî hemîşeyî û negorr dadenên? emeş bo têrrwanînî serwerîxwazaney nûseran degerêtewe, ke take fermanirrwayîkrawekanî jêr sayey dewllet û parleman û dêmokrasî narrastexo (nwênerayetî) be jêrdest û pledû û plesê nabînin, herwek melakan le mînberî mizgewtekanewe bo koyletî xwayek (efsaneyî asman û ketwarîy fermanrrewa leser zemîn) bangewazman deken û pagendey ewe deken, tenya le sayey bendayetî ew xwayeda be azadî degeyn, emanîş bo hemîşeyîbûnî jêrdesteyî û pleçendî paş serweran bangewazman deken!

qsekirdin le azadî le sayey serwerîda, wrêneye, le kwêda serwer hebêt, lewêda azadî nîye, çunke yasayek bo serwerbûn û bindestbûn (naazadbûn) heye! ew sozdarîyey ke nûseran le desellatdaran bo bêdesellatan deyixwazn, le soz û bezeyî wlaxdarêk deçêt, ke wllaxeke ta astî merg derretênêt û katêk ke şew dahat û karî pênekra, miştêk co û camulleyek aw û dû katjêr xew be wlaxeke rewa debînêt, taku rojî dwayî baştir bîretênêtewe!

qsekirdnî rîformîstan le azadî, wek daway pyawe ayînîyekane bo bezeyî beramber ajell. herwa xwastî azadîxwazîş bo azadî, wek qedexekirdnî bekarbirdnî ajelle bo karkirdin û behrekêşî! leberewe dawakirdnî azadî le serweran, sukayetîye be azadî û azadîxwazan.

perawêz:

[5]. le honraweyekî (bêrtold brêşt) wergîrawe.